مسئله حجاب

اینچنین که فرموده اید نیست و اگر مطلبی را معقول بیابم ان شاءالله با آن مخالفت نخواهم کرد. قصد من نپذیرفتن نیست بلکه استدلال های طرف مقابل قوی نیستند.
این که فلانی دانشمند خوب یا نه چندان خوبی است، این که فلان مربی فوتبال خوب است یا بد است، اینها همه قابل سنجش است و دستاوردهای آن مربی یا دانشمند، خط کش مناسبی برای خوب یا بد دانستن است. آن دانشمند فلان کشف علمی را داشته و نتیجه ی آن فلان مسائل بوده است. آن مربی تیمش را با فلان امکانات به فلان دستاورد رسانده که مربی دیگر در همان تیم با امکانات مشابه و با رقبای مشابه به این دستاوردها نرسید. اما اینکه تعریف چه کسی از اسلام درست تر است مسئله ای کیفی است و به این راحتی ها بدست نمی آید. متر و معیاری لازم است که گویا متر و معیار شما با بنده فرق دارد. من و شما از استاندارد سخن گفتیم ولی استانداردهایی که برای اسلام در نظر گرفته ایم تفاوت دارد. استاندارد خداوند کدام است؟
به تمثیل خام خواری و شانه کردن بپردازیم. ببینید ما باید تفاوتی بین اخلاق با سنت اخلاقی قائل باشیم. اموری وجود دارد که در حوزه ی سنت اخلاقی است و عدم انجام آن غیر اخلاقی نیست. آراستگی ظاهری را من و شما امروزه امری درست می دانیم. در اعصاری از ایران که روح غالب زمانه، روحیه تصوف بوده، آراستگی ظاهری بدان معنا بوده که فرد، زیادی در بند ظواهر است و فرصت پرداختن به خداوند را ندارد. به همین جهت قلندران موی می تراشیدند. سلامت بدنی برای من و شما فضیلت است و در زمانه ای از ایران، لاغر نبودن را نشانه ی پرداختن به خندق بلا و غفلت از آخرت می دانستند. امام محمد غزالی به افراطیون خرده می گیرد که وقتی روزه می گرفتند هر هفت روز یکبار افطار می کردند و می گفت که تعادل در افطار کردن هر 3 روز یکبار است که امروزه از منظر من و شما، حد تعادل امام محمد غزالی غیرمعقول و افراطی می نماید. اگر تعریفی می خواهیم از اسلام ارائه نماییم باید ببینیم کدام تعریف است که شمولیت مناسبی داشته باشد و همه بر سر آن متفق القول باشند. همین امروزه شیعیان وضوی بی ولایت را آب بازی می دانند و اصلا و ابدا قرآن را منهای اهل البیت (آن هم تعداد معدودی از اهل بیت) قبول ندارند. در صورتی که اهل البیت در منظر اهل سنت چنان جایگاهی ندارند و مبنایشان محبت نسبت به اهل البیت است. حال خام خواری بد است یا خوب است؟ بستگی دارد که فایده و زیان آن برای بدن چگونه باشد. اگر خام خواری باعث شود شما ویتامین و پروتئین بیشتری دریافت کنید خوب است و اگر منجر گردد که دچار بیماری شوید بد است. ولی کلام ما که این نیست. بحث ما بر سر تعاریف است نه حسن و قبح اعمال. فرض کنیم که من و شما بر سر تعریف اسلام به جمع بندی رسیدیم. پس از آن پاسخ به اینکه اسلام خوب است یا بد است ساده می نماید و با بررسی خروجی آن اسلام می توان جواب را دریافت.
در خصوص برداشت های اسلامی احتمالا منظورم را به درستی نرسانده ام. بحث بر سر سلیقه نیست. بر سر برداشت است. محض اطلاع حضرتعالی کسانی دستجات اسلامی ایجاد کردند که از نظر زمانی به پیامبر نزدیکتر بودند تا به من و شما. من که مثال کیسانیه را برای شما زدم که مختار فرزند ابوعبید ثقفی آن را ایجاد نمود که فاتح ایران بود. فتح ایران در زمان عمر خطاب صورت گرفت که صحابی پیامبر بود. همه ی انسان ها یکطور فکر نمی کنند و من و شما می توانیم از یک متن ادبی برداشت های مختلفی داشته باشیم. مباحث گفتاری یا نوشتاری بودن قرآن و مانور برخی از روشنفکران دینی (و نه نواندیشان دینی) بر سر آن از همین روست. این مصداق همان گلزاری است که عرض کردم که در آن هر گلی رنگ و بوی خودش را دارد و یکی از نمونه های آن عرفان گرایی ایرانی و نمونه دیگر، مکتب اعتزال است. با این حال کلام شما از یک دیدگاه درست است و دستجات اسلامی، لزوما بدلیل تفاوت دیدگاه شکل نمی گیرند و حب و بغض و سلیقه هم تا حدود زیادی دخیل است. من فلان دسته را مثلا ایجاد می کنم چون به منافعی می رسم و با این که ناراستی های آن را می دانم، تاکید دارم که نظراتم درست است. برخی از آقایان روشنفکر دینی از این قبیل اند که بی ربط می بافند و وقتی ناراستی باورشان به ایشان تذکار داده شود، معانی کلمات را تغییر می دهند.
چرا، شما می توانید به انیشتین خرده بگیرید اگر معلومات حداقلی در زمینه فیزیک داشته باشید و نظریه او را بفهمید. خرده گیری شما درست یا غلط است و این مسئله، امری بی نظیر در ساحت علم نیست و نمونه هایی از آن اتفاق افتاده.
به صحابه اشاره فرمودید و اینکه آیا قرآنیان از صحابه آگاه تر بوده اند؟ پاسخ این است که اگر تعریف صحابه را همان تعریف اهل سنت بدانیم، آن اعرابی که آمده و یکی دو جلسه در نزد پیامبر آمده هم صحابی بوده و بله می توان آگاه تر بود. اگر منظور، تعریف شیعیان از صحابه باشد، سخت می توان چنین ادعایی کرد که تمامی اسلام شناسان فعلی (چه شیعه چه سنی) در حد و اندازه ی ابوذر و سلمان بتوانند درک از اسلام داشته باشند. احتمالا تنها قرآنیان قادر به این باشند.
به تعیین استاندارد از جانب فقها بپردازیم. خب پس معتقدید که با خواندن و آگاهی از دین، می توان استانداردها را تعیین نمود. من هر چه فکر می کنم این کلام را نمی توانم هضم کنم. شما در زمینه ی تعریف فوتبال به مرجعیت فیفا (و نه فلان داور و بهمان کارشناس) معتقدید، در زمینه ی تعریف قرمه سبزی به عرف عوام و در زمینه تعریف اسلام به تعریف نخبگان شیعه و سنی می پردازید. بطور کلی در هر زمینه ای یک متر و معیار متفاوت در نظر می گیرید. ولی این سنجه ی متفاوت بی دلیل نیست. قرمه سبزی را به عرف ارجاع می دهید چون نمی دانید مخترع قرمه سبزی که بود. فوتبال را به فیفا ارجاع می دهید چون منبع و مبدا باید تعریف را مشخص نماید. در خصوص اسلام که می رسد نخبگان شیعه و سنی! آخر چطور ممکن است فردی علویان را نامسلمان بداند (که فقهای شیعی مسلمان می دانند) و ابن ملجم را نامسلمان بداند (که فقهای سنی مسلمان می دانند) و بعد از خط کش و معیار فقها سخن بگوید؟ بالاخره مسلمان بود یا نامسلمان؟ اگر سنجه فلان فقیه باشد مسلمان بود و اگر بهمان فقیه باشد نامسلمان بود! این هم شد معیار؟ الان لابد در برزخ پا در هواست تا خداوند ببیند تکلیفش را فقیهان چگونه مشخص می کنند تا به حسابش رسیدگی گردد. نه، اشتباه می کنید.
به پاسخ سوال شما بپردازم. از کجا الله را شناخته ام و از کجا دانستم پیامبری بوده؟ در هر حال ما در یک جامعه ی شیعی زندگی می کنیم و آموزش و رسانه و مدرسه همه بوده و صادقانه باید عرض کنم که همه ی اینها در ذهن ما قرار داده شده. ولی این ها همگی منجر به این نشد که به مخالف اسلام تبدیل نشوم. حال چه شد که موافق اسلام شدم؟ از دو راه که یکی ادبیات کلاسیک و دیگری قرآن بوده. ولی قرآن غوامضی داشته و نیاز به تفسیر دارد. به سراغ مفسران شیعی (تفسیر مجمع البیان، نور، اثنی عشری، روان جاوید، پرتوی از قرآن، پرتوی از نور، راهنما، مخزن العرفان، نمونه، صافی) سراغ مفسران سنی (تفسیر طبری، کشاف زمخشری، کبیر رازی، فی ظلال القرآن سید قطب، کشف الاسرار خواجه عبدالله انصاری، جلالین) و مفسران قرآنی (آدم از نظر قرآن، بیان معانی در کلام ربانی و تابشی از قرآن) رفتم و همه را خواندم. چه کسی مرا قانع ساخت؟ قرآن. چه کسی اقناع مرا ساده کرد؟ مفسران.
به تمثیل مولوی شناسی بپردازیم. بله من قبول دارم که فهم یک مولاناپژوه از فهم من و شما در خصوص مولانا (بطور کلی) بیشتر و جامع تر است با این حال این مانع از آن نیست که در زمینه ی فلان بیت من بهتر از او نفهمم و او بدون اشتباه باشد. فرمودید در صورت تضاد در برداشت، از مجموع سخن آن مولوی پژوهان نتیجه گیری می کنیم. چه کسی این نتیجه ای که فرمودید را قرار است بگیرد؟ خود ما. چون این عین کلام شماست: "اگر آن سه استاد هیچیک دیگری را پذیرفته ندارد ، ما سخنان تک تک آنها را می خواهیم و از آن هوده می گیریم". خدا پدرتان را بیامرزد. بنده مفسر قرآن نیستم ولی از نظرات مفسران به یک جمع بندی رسیدم. اگر کسی شیعه و اگر کسی سنی و اگر کسی قرآنی باشد (بدون اینکه این باور را از پدران و مادرانش به میراث برده باشد) هم همین وضعیت را دارد. یعنی فهم انسانی در نتیجه گیری را قبول دارید و کلام شما به نظر من هم درست است. شما استاد مولوی پژوهی هستید که سخن هر سه را می خوانید و نتیجه می گیرید؟ نه، عقل و فهم انسانی متعارف و معمولی دارید و سره را از ناسره تشخیص می دهید. پس اگر ما هم قرار باشد درستی سخن قرآنیان را بدانیم، نیاز به خواندن فقه نداریم. به استدلال هایشان کار داریم و آن را با عقل خودمان و با کلام الله می سنجیم. شما در مولوی پژوهی می گویید خودمان نتیجه بگیریم از کلان اساتید مولوی پژوهی، ولی در اسلام شناسی می گویید باید فقیه شویم تا به درستی یک باور برسیم؟
به سوال شما در خصوص نماز و وضو در قرآن برسیم. برای وضو به آیه 6 سوره مبارکه مائده مراجعه بفرمایید و برای نماز، قرآنیان هیچ صورت مطلق و یکنواختی را قبول ندارند. همانگونه که نماز شیعیان با نماز اهل سنت جز در تعداد رکعات، در بقیه زمینه ها متفاوت است، و همانگونه که در آیات 10 یونس و 14 طه، موسی را به نماز امر می کند (که طبیعتا سوره ی حمد نمی خواند و نماز او هم مورد پذیرش خداوند بود)، کیفیت نماز مسلمین هم می تواند تفاوت داشته باشد. فقط در قرآن قیودی می آورد مثل تکرار سوره حمد، رکوع و سجود که می توان برای آن تفاوت قائل شد و در صورت جماعت، لازم است یک شکل باشد که به ای نحو که حمد و رکوع و سجود داشته باشد، مورد قبول خداست ان شاء الله. وگرنه نماز موسای نبی هم العیاذ بالله باطل است.
الله چگونه خود را به بندگان شناسانده؟ با قرآن. میانجی که بوده؟ پیامبر. نیاز به فقیه هست؟ بله هست (122 توبه). این بحث ما نیست. بحث ما این است که فقیه کیست. کسی که فقه شیعه و سنی خوانده باشد؟ یا کسی که فقه قرآنی بداند؟ کتاب فقه استدلالی مرحوم علامه غروی را توصیه می کنم.
به مثال شما در خصوص خودرو "بنز" و "بی ام و" برسیم. چه کسی تعیین می کند کدام خودرو بنز است و کدام خودرو بی ام و؟ قاعدتاً کارخانه ی سازنده. راننده چیزی را تعیین نمی کند. راننده فقط این را درک می کند. چه کسی گفته روایت و حدیث، تنه و ریشه است؟ عرف، اکثریت، شیعه و سنی. باید به کارخانه ی سازنده مراجعه نمایید. راننده کاره ای نیست.
بله سخنان شما ساده است و دیریاب نیست ولی سخنتان یکنواخت نیست. یعنی مبنای استدلال را عوض می کنید. گاهی می گویید عرف عوام امری را تعریف می کند، گاهی می گویید اکثریت نخبگان آن را تعریف می کنند، گاهی مرجعی مثل فیفا قائل هستید. اگر حرف من شگفت می نماید به این خاطرم که احساس می کنم امور بدیهی وجود دارند که از نظر شما بدیهی نیست. سخن من از درمان فلان بیماری نیست. از تعریف جملات پزشکی است. ما بر سر لزوم وجود فقها اختلافی نداریم. بر سر تعریف اسلام و تعریف محدوده ی فقه اختلاف داریم. من نپرسیدم اگر بیمار شوید چه می کنید. پرسیدم اگر جمله ای ساده ببینید در خصوص سیگار نکشیدن چه می کنید؟ با توجه به پاسخ شما در خصوص تمثیل مولوی پژوهی، فرض را بر این می گیرم که پاسختان این است که این جمله را درک می کنید و سراغ پزشک نمی روید تا جمله ی "سیگار نکشید" را شرح و بسط دهد. چون این جمله، جزو غوامض نیست که متخصص برای شرح و تفسیر بخواهد. در دین هم همین است. نکات تفسیری صد البته نیاز به مفسر دارند (البته سلفی ها با این حرف مخالف اند) و نکات مبین، همه فهم اند. فلذا اینکه نباید مسلمان ها به آنکه اظهار اسلام می کند بگویند که مومن نیست، امری نیست که نیاز به پزشک (بخوانید فقیه) داشته باشد و شما شعور انسانی را صاحب صلاحیت می دانید.
به مثال فوتبالی بپردازیم. بارها مشاهده می کنیم که در کوچه و خیابان یا حتی در زمین های چمن، فوتبال آماتوری انجام می شود که در آن از قانونی مثل آفساید خبری نیست. آیا ورزشکاران، ورزشی جز فوتبال بازی می کنند؟ خیر، همان فوتبال را بازی می کنند ولی مورد تایید مرجعیت فیفا نیست. با توجه به اینکه شما فقیهان شیعه و سنی را تنها مرجع می دانید، به نظر می رسد که چندان هم امر بلااشکالی نیست. یادمان باشد که شما حدی از انعطاف پذیری را قائل بودید.
برایم جالب است که شیعیان را چطور در این دسته جای دادید چون از منظر اکثریت اهل سنت، شیعیان مشرک اند. به هر حال اگر ملاک، نظر فقهای اهل سنت و اهل شیعه است (که ملاک شخصی شما به نظر می رسد)، اکثریت ایشان اهل القرآن را مرتد نمی دانند. با این وجود لازم است ذکر کنم که اگر مرجع، خداوند متعال باشد، باید دید که نظر او کدام است.