ادوارد براون
(1862 - 1926 م)
نویسنده ، خاورشناس و ایران شناس
مشخصات:
نام واقعی:
ادوارد گرانویل براون
تاریخ تولد:
1862/02/07 میلادی
تاریخ درگذشت:
1926/01/05 میلادی (64 سالگی)
محل تولد:
استوتزهیل ، گلاشستر - انگلستان
جنسیت:
مرد
ژانر:
تاریخ و ادبیات ایران
زندگینامه
ادوارد گرانویل براون در ۷ فوریه ۱۸۶۲ در گلاسترشر در جنوب انگلستان به دنیا آمد. تحصیلات دانشگاهی خود را در کالج ایتن آغاز کرد. پدرش سر بنجامین براون کارخانه کشتیسازی داشت و میخواست که پسرش رشته مهندسی را ادامه دهد، ولی او به پزشکی بیشتر علاقه داشت، و سرانجام در ۱۸۷۹ در دانشگاه کمبریج به تحصیل این رشته پرداخت. در این زمان اخبار جنگ میان ترکیه و روسیه (۱۸۷۷) توجه او را جلب کرده و موجب علاقهمندی او به تاریخ و زبان مردم ترک شد. چنین بود که ضمن تحصیل پزشکی، به آموختن زبان ترکی، و سپس فارسی و عربی پرداخت. در تابستان ۱۸۸۲ به استانبول سفر کرد. آشنایی او با زبان و ادبیات ترکی وی را به آموختن زبان فارسی و مطالعه شعر و ادب این زبان سوق داد، و از آن پس در دوران تحصیل و پس از آن، اوقات او بیشتر به خواندن کتاب های فارسی، خصوصاً شعر و تاریخ، و معاشرت با ایرانیان میگذشت. در ۱۸۸۷ دوره پزشکی را به پایان رساند و جراح بیمارستان شد، ولی هرگز به آن دل نبست. در ۱۸۸۸ به قصد سیاحت، مطالعه و تحقیق رهسپار ایران شد و در اقامت یکساله خود در ایران، با مردم ایران و آداب و اخلاق ایرانیان آشنا شد و زبان فارسی را به خوبی فراگرفت. کتاب یک سال در میان ایرانیان حاصل این سفر و بیان دیدهها و آموختههای او در این دوران است.
براون پس از بازگشت، در دانشگاه کمبریج به تدریس زبان و تاریخ و ادب فارسی و تحقیق در جریانهای فکری و نهضتهای اجتماعی ایران مشغول شد، و این راهی بود که تا پایان عمر در آن باقی ماند. در ۱۹۰۲ پس از درگذشت ایرانشناس معروف، شارل ریو، ریاست مدرسه زبانهای شرقی به او محول شد، و در ضمنِ طبع و نشر دوره پنج جلدی تاریخ شعر عثمانی تألیف ا. ج. و. گیب، اداره امور علمی انتشارات اوقاف گیب نیز به او سپرده شد.
در دو دهه اول و دوم قرن بیستم که حرکت های آزادیخواهی و مخالفت با حکومت استبدادی و مشروطهخواهی در ایران جریان داشت و سیاست دولت انگلستان سکوت در برابر وقایع بود، ادوارد براون با دعوت از ایرانیانی که از تعدیات حکومت استبدادی به کشورهای اروپایی پناه جسته بودند، و با شرکت گروهی از رجال آزادیخواه و انساندوست انگلستان، انجمنی به نام «کمیته ایران» تاسیس کرد، و با مقالات و سخنرانی های خود، به انتقاد از تجاوزات و اقدامات ستمگرانه روس ها و تقبیح روش سازشکارانه انگلستان پرداخت، و با تأثیرگذاری بر افکار عمومی و جلب نظر و توجه عناصر مؤثر در مجلس، دولت انگلیس را تحت فشار قرار داد تا در سیاست خود با روس ها و در روشی که نسبت به ایران در پیش گرفته بود تجدیدنظر کند. کوشش های براون و یاران و همفکران او برای دخالت در امور ملت ایران در مشروطهخواهان تأثیراتی داشت. برخی از آثار وی که برای شناساندن ایران جدید و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی آن نوشتهاست، عبارت است از: شرخ مختصری از وقایع ایران، بحران دسامبر ۱۹۱۱ ایران، انقلاب ۱۹۰۵-۱۹۰۹ ایران، مطبوعات و شعر جدید در ایران، حکومت وحشت در تبریز، نهضت مشروطه ایران. آثار براون در موضوعات و مسائل سیاسی و اجتماعی ایران دارای اهمیت تاریخی بسیار است و از اسناد و منابع مهم تحقیقی این دوره از تاریخ ایران به شمار میرود.
تحقیقات و تألیفات ارزشمند براون در زمینه تاریخ ادبیات و نظم و نثر فارسی و تصحیح و نشر متون کهن به روش علمی و انتقادی جدید، از خدمات او به انگلستان بودهاست. تاریخ ادبی ایران در چهار جلد، مفصل ترین و جامع ترین تألیف در این زمینه به زبانهای اروپایی است. شمار آثار بزرگ ادوارد براون اعم از تألیف و ترجمه کتاب های فارسی ۱۸ مجلد است. افزون بر اینها، براون ۳۲ رساله متوسط یا کوچک و ۱۳ دیباچه به زبان انگلیسی بر کتب فارسی یا عربی دیگران نوشتهاست.
ادوارد براون در ۱۹۰۳ به عضویت فرهنگستان بریتانیا و در ۱۹۱۱ به عضویت کالج سلطنتی پزشکی پذیرفته شد و در ۱۹۲۲ به نیابت ریاست انجمن سلطنتی آسیایی منصوب شد. در جشن شصتمین سال زندگانی او در ۱۹۲۲ دوستان و دوستداران ایرانی هدایایی برای او فرستادند و جامعه شرقشناسی اروپا با انتشار مجموعه مقالاتی از خدمات او تجلیل و قدرشناسی کردند. براون در ۵ ژانویه ۱۹۲۶، در ۶۴ سالگی در نزدیکی کمبریج درگذشت. کتاب های او به کتابخانه دانشگاه کمبریج منتقل شد. مجسمهای از او در ۱۳۱۷ در کتابخانه دانشسرای عالی تهران نصب گردید و یکی از خیابان های نزدیک دانشگاه تهران در ۱۳۳۴ش به نام او نامگذاری شد. شرح احوال ادوارد براون را ادوارد دنیسن راس در مقدمهای بر طبعهای اخیر کتاب یک سال در میان ایرانیان، نیکلسون در مقدمه فهرست نسخههای خطی متعلق به ادوارد براون و آربری در «مقالات خاورشناسی» نوشتهاند.
آثار
• تاریخ ادبی ایران، جلد اول: از قدیم ترین روزگار تا زمان فردوسی
• تاریخ ادبی ایران، جلد دوم، نیمه نخست: از فردوسی تا سعدی
• تاریخ ادبی ایران، جلد دوم، نیمه دوم: از فردوسی تا سعدی
• تاریخ ادبی ایران، جلد سوم، از سعدی تا جامی
• تاریخ ادبی ایران، جلد چهارم، از صفویه تا مشروطیت
• تاریخ مشروطیت ایران
• تصحیح تذکرهالشعراء دولتشاه سمرقندی، ۱۹۱۰
• تصحیح لبابالالباب عوفی (با همکاری محمد قزوینی)، دو جلد، ۱۹۰۳، ۱۹۰۶
• ترجمه خلاصه تاریخ طبرستان ابن اسفندیار، ۱۹۰۵
• ترجمه تاریخ گزیده حمداللّه مستوفی، دو جلد ۱۹۱۰، ۱۹۱۳
• ترجمه چهار مقاله نظامی عروضی، ۱۹۲۱.
• تاریخ طب اسلامی
• یک سال در میان ایرانیان (سفرنامه)
بیشتر
آخرین دیدگاهها
ملکالشعرا بهار در مدح پروفسور براون انگلیسی یک رباعی گفته است:
ادوارد براون فاضل ایراندوست
کش فکر نکو،قول نکو، فعل نکوست
از مردم انگلیس بر مردم پارس
گر مرحمتی بود همین تنها اوست!