تاریخ اجتماعی ایران - جلد 4 - بخش 1

تاریخ اجتماعی ایران کتابیست که به جنبه‌های اجتماعی فرهنگ، اخلاق، ادبیات و سیاست در تاریخ ایران می‌پردازد. این کتاب در ۱۰ جلد به زبان فارسی توسط مرتضی راوندی تألیف شده‌ و یکی از مهم‌ترین مراجع در زمینه جامعه‌شناسی تاریخی ایران به‌شمار می‌رود.راوندی زمانی شروع به نوشتن تاریخ مردم این سرزمین کرد که خیلی ها همچنان بر این باور بودند که تاریخ جز شرح زندگی و جنگ های شاهان و امیران نیست و نوشتن از مردم، زندگی و مبارزات آنان، دردها و رنج هاشان و غم هایی که داشتند کاری نبود که موجبات خرسندی هیچ دست و دل به قدرت سپرده ای را فراهم آورد و برای همین هم بود که در این ۵۰ سال نه صدا و سیمایی به سراغش رفت و نه کسی بر سینه کوچک این مرد بزرگ مدالی نشاند.
در جلد چهارم، خوانندگان با شیوه حکومت و سازمان سیاسی و اداری ایران بعد از اسلام آشنا می‌شوند. در قسمت اول کتاب، از آئین سیاست و مملک داری و حقوق سیاسی و اجتماعی مردم، و حدود قدرت سلاطین و زمامداران، و عقیده متفکرین و صاحبنظران ایرانی در این زمینه‌ها مطالبی نقل شده است.
در مباحث بعد، از سازمان سیاسی و اداری ایران؛ یعنی از دیوان وزارت یا دیوان خواجه بزرگ و روش کلی وزرا و موقعیت اجتماعی و سیاسی آنان سخن رفته، و در فصول بعد از یکایک دیوان‌ها یا وزارتخانه‌هایی که سرزمین پهناور ایران را در دوران بعد از اسلام اداره و رهبری کرده‌اند، نظیر دیوان استیفا یا وزارت دارایی، دیوان عرض، سپاه یا وزارت جنگ، دیوان قضا یا وزارت دادگستری، دیوان رسائل یا دفتر ویژه سلاطین، دیوان محتسب یا سازمان شهربانی و شهرداری، دیوان برید یا اداره پست ، دیوان اشراف یا سازمان‌های جاسوسی و مراقبت، دیوان موقوفات یا اداره اراضی و اموال وقفی و دیگر سازمان‌های اداری و سیاسی ایران بعد از اسلام سخن به میان آمده است.