سفرنامه خسرو میرزا به پطرزبوغ

رسیده بود بلایی ولی به خیر گذشت!
گفته می شود که خبر حمله ایران به نواحی واگذار شده به روسیه پس از معاهده گلستان هنگامی به تزار نیکلای اول رسید که مشغول تاج گذاری بود.
روس ها پیش از شروع دوره یک سال و نیمه جنگ دوم ایران و روس در پی تثبیت مرز جدید با ایران بوده و گویا برای نشان دادن حسن نیت حاضر به واگذاری شمال تالش به ایران بودند.
پس از پیروزی هایی که در پی عدم امادگی روس ها در جنوب قفقاز روی داد شکست های پی در پی شیرازه قشون ایران را از هم پاشید.
شکست گنجه, عبور روس ها از رود ارس و فتح قلعه عباس آباد و در نهایت تصرف تبریز بدون شلیک یک تیر ایران را دست و پا بسته به روس ها تسلیم نمود و گفته می شود تنها التیماتوم مک دونالد فرستاده بریتانیا به پسکویچ که عبور از قافلانکوه در حکم اعلان جنگ به بریتانیا است باعث توقف روس ها شد.
پس از چانه زنی های فراوان غرامت بیست کروری درخواستی روس ها به ده کرور تقلیل یافت و قرار شد با پرداخت هر قست روس ها گام به گام از تبریزع ارومیه و ماکو و اردبیل عقب نشینی نمایند.

بعد ها سیاسیون روسیه نیکلای اول و وزیر امور خارجه او را به باد انتقاد گرفتند که چرا به راحتی از تصرف کامل آذربایجان منصرف شدند.
یکی از عوامل مهم خروج روس ها ذکاوت و درایت قایم مقام بود که از روز نخست مخالف سرسخت شروع دوباره نبرد با روسیه قدرتمند بود.
در دوران جنگ های اول هم میرزا شفیع مازندرانی صدراعظم به فتحعلیشاه نامه ای نوشته و متذکر شد که با توجه به قدرت روسیه و ضعف ایران صلاح در قبول مرزی در امتداد رود کر و ارس می باشد و بجای قفقاز ایران باید به دلیل اختلاف شدید در دودمان حاکم بر افغانستان برای تجدید مرز های دوران صفوی بسوی قندهتر لشکرکشی نماید.

در این کتاب گزارشی نغز از برخورد ایرانیان با کارخانجات روسی، صنایع مدرن، بالون، لیتوگرافی، موزه، گلخانه، تاکسیدرمی و...آمده‌است. نویسنده به تقریب هرجا که پیشرفتی در کار روس‌ها دیده افسوس خورده که چرا ایرانیان از این زمینه‌ها بی‌بهره‌اند و در متن کتاب هم پیشنهادهایی برای گسیل دانشجویان از ایران به روسیه و دیگر کشورهای فرنگ برای آموختن و ترقی طرح می‌کند.