ماکس وبر و کارل مارکس

« اقتصاد سیاسی » مارکس ادامه اندیشه های ویلیام پتی ، آدام اسمیت و دیوید ریکاردو است و مارکس با فرض مباله برابرها در فرایند گردش کالا ، ریشه سود را کار پرداخت شده دانست . این که این تحلیل درست باشد یا نه ، تأثیری بر استنباط او از عوامل افزایش سود _ به ویژه کاهش هزینه ناشی از کاربرد ابزارها ، مواد و روش های مبتنی بر « علم » ـ و از نتایج ناگزیر این روند ( تراکم و تمرکز سرمایه ، کاهش ارزش واحد اندازه گیری ارزش مبادله ، عرضه مازاد بر تقاضا .... ) ندارد . این پدیده ها را با واژگان دیگری جز آن چه ریکاردو و مارکس به کار برده اند ، می شود تحریر کرد ؛ چنان که می شود فرمول های مارکس ( در فصل 16 جلد اول سرمایه ) را بر پایه دستاوردهای 150 سال اخیر ، ساده ارزیابی کرد اما این ها ـ و جامعه شناسی مبتنی بر آن ـ ، مصداق تبیینی عینی و کمّی از فرایندهای اجتماعی است . نوشته های مارکس البته اجزاء و بندهای متعدد دارد از جمله در مورد دورنمای تکوین سرمایه ؛ بنا بر این حکم یکسانی در مورد همه آن ها نمی توان صادر کرد . مثلاً او تصور می کرد که با رشد سرمایه داری ، خادمان خانگی افزایش می یابند در حالی که ماشین لباس شویی و دیگر وسایل برقی ، درصد نیروی کار خدماتی در خانه ها را کم کرد و رشد بخش خدمات در شهرها در بخش توزیع و گردشگری و ... تحقق یافت . با این حال ، سناریوی مارکس از سرمایه داری در نوشته اصلی او ( کاپیتال ) ، پایان باز است : دو راهی « بربریت یا سوسیالیسم » ، سوسیالیسمی که بنا بر « مانیفست » با امکان شکوفایی فرد تعریف شده است ، شکوفایی ای که افزون بر رهایی فرد از محدودیت قبیله و تبار ، در پی رهایی از اسارت طبقه تحقق می یابد . این آرمان لیبرالی ، نشان می دهد که سوسیالیسم مارکس مصداق سوسیالیسم بورژوایی ( شهری ) بوده است . حتا اگر روایت های پیروان مارکس از تحقق قطعی « سوسیالیسم » را آموزه مارکس بدانیم ، بیشتر شبیه انگاره های منجی گرایانه و آخرالزمانی زرتشتی است . با این حال ، تبیین شالوده های جریان مارکسی با میراث یهودی ـ مسیحی بر گسست از آن میراث تأکید دارد و نه « این همانی » .