واژه نامه بندهش

دوست گرامی، پیش تر گفته شد که برخی ارزهی را به چم «نبرد/رزم» دانسته اند و آن را روم می دانند. چه این که چمار آن درست است، اما ارزهی به چم «غروب/شام» نیز می باشد، که به باختر نمارش دارد. نکته ای که بنده بدان پی برده ام، نام سرزمین زاهی در نوشته های مصر باستان است که به سوریه نمارش دارد. در زبان های ایرانی، زاهی به چم «غروب» می باشد، و با نام شام و شامات (= سرزمین غروب) یکی می نماید. با نگرش به بودش هندوایرانیانی در سمت سوریه، این برداشتِ بنده نیز می تواند درخور نگرش باشد. نام سرزمین سوریه از شوریه سنسکریت به چم سرزمین «خورشید» گرفته شده است.
در پیام پایینی، به سرزمین ارتَه نمارش کردم که در کنار چمارهای راستی/درستی، چم سرزمین ارابه نیز دارد که گزینه ای بسیار کهن برای نام خونیرث است. جالب است که هرودوت می گوید پارس ها خودشان را ارته ای می خواندند.

درود، دوست گرانمایه.
همان گونه که گفته شد، ایرانیان مهین اصلیشان را خونیرث نامیده اند، و این نام با ری و بلخ امروزی پیوند دارد. مقاله ای در این باره نوشته و اگر یادم باشد برایتان فرستاده بودم، البته باز جای شرح و بسط دارد که بعداً بر آن خواهم افزود. دربارۀ ایرانویچ نیز مقاله ای فرستادم که آن را خوارزم دانسته بودم.
اما نکته ی دیگر بگویم، در نوشته ای از دوره شوسین فرمانروای دودمان سوم اور که در بیش از 4 هزار پیش فرمان می راند، از تازش شوسین به فلات ایران چنین گزارش می کند:
ud-da LU-SU ma-da ma-da za-ab-ša-li zag An-ša-an ta a-ab-ba igi-nim-ma-še buru-gim zi-ga-bi
در اینجا 2 بار از ma-da به کار رفته است، جناب Piotr Steinkeller این واژه را به معنی سرزمین گرفته است، ولی همان گونه که می بینید، دو بار از ma-da بهره برده شده است و لفظ سرزمین دو بار پشت سر هم نمی آید. در اینجا می گوید که مردم سو در سرزمین مَدَه که شامل زاب-شالی در مَدَه... و در ادامه به نام انشان و ta a-ab-ba اشاره شده است، که به چم دریای بالا می باشد که همان دریای مازندران (کاسپین) است. اَبَّه (دریا) در اینجا از آپ آریایی به معنی آب گرفته شده است. در این یورش که برای بیش از 4 هزار سال پیش است، آشکارا و روشن از ماد یاد شده است، و فرضیه پوچ غربی ها را باطل می کند که برخیشان گویند نام ماد و پارس در سده 8 پیش از ترسایی وارد نوشتۀ میانرودانی ها شده است. ناآگاه از آن که نام ماد و پارس در گذر زمان به ریخت های دگرسان در نوشته های ایشان آمده است که به بیش از 5 هزار سال نیز می رسد. همان گونه که گفته شد، مرهشی به همان مرودشت پارس اشاره دارد. این مردمان نیاکان باستانی پارس ها بودند که ریموش پسر سارگن یکم به آنها یورش برد بود، زیرا عیلام و هم پیمانش خواسته بودند که از زیر یوغ فرمانروایی سارگُن یکم در آیند. سارگُن نیز برای بیش از 4300 سال پیش است. در نوشته های سومری کهن، از پَرَشی (پرشیَن: پارس) به عنوان سرزمینی در خاور ماد یاد شده است. ایشان در جنوب خاوری می زیستند که نیای کهن پارس ها بودند.

درود، دوست گرامی.
پیش تر ری را برآمده از یک واژه اوستایی به چِم محل درخشان، در پیوند با آتشکده بهرام در آنجا می دانستم. ولی امروز در نپی یاقوت حموی یک نکته درخور نگرش خواندم که برایم جالب بود. یاقوت حموی می نویسد:
وجدت فی بعض تواریخ الفرس أن کیکاوس کان قد عمل عجلة ورکب علیها آلات لیصعد إلى السماء فسخر الله الریح حتى علت به إلى السحاب ثم ألقته فوقع فی بحر جرجان، فلما قام کیخسرو بن سیاوش بالملک حمل تلک العجلة وساقها لیقدم بها إلى بابل، فلما وصل إلى موضع الرى قال الناس: برى آمد کیخسرو، واسم العجلة بالفارسیة رى ... (معجم البلدان، ج 3، ص 116، دار احیاء التراث العربی، بیروت-لبنان)
چکیده سخنش این است که کیکاووس سوار بر ارابه می شود... به دریای جرجان می افتد... پس از کیکاووس، کیخسرو ارابه را بازسازی کرد و سوار بر آن به شهر ری که رسید، مردم گفتند «با ری آمده»، در پارسی می چمد با ارابه آمد...
از این رو، ری می توانسته است برآمده از واژه اوستایی رَئیثیَ (رَی دوره افشاریان) به چِم ارابه باشد. ری را زادگاه زرتشت (ع) دانسته اند، و در بندهش آمده «مزدیسنان نیز به خونیرس آفریده شد». انگاره ای دیگر می گوید بلخ زادگاه آن پیامبر است، البته جایگاه فرمانروایی او بوده است. بنابراین، خونیرث باز ایران بزرگ می شود که مردمانش از جایی خوش و سرسبز و پربارور به جایگاه دیگری از ایران کوچ کرده اند.

ممنون از دوستان برای اطلاعات جالب در ارتباط با تاریخ کهن این سرزمین.

[quote='Khwanirath']احتمالا به پیوند (بامی) به معنای درخشان می توان اعتنا کرد. امروز این عنوان فقط برای بلخ بکار می رود. معنای درخشان و درخشندگی را شاید بتوان به شرقی بودن محل خونیرث مرتبط دانست...
با اینحال بامی یا درخشان بودن خونیرس برای من جای سوال است.[/quote]
ارزهی در سمت باختر بوده، و سوهی در سمت خاور است، که میان این دو خونیرث جای دارد. برخی سوهی (محل پُر سود) را چین و ارزهی (محل رزم) را روم دانسته اند، بنابراین خونیرث خود ایران می شود.
نام یک سری از بخش های آذربایجان در زبان اوستایی-سنسکریت با چمار درخشان پیوند دارند. در بخش هایی از مازندران یا پیرامون آن سکاها بودند، و در خاور و خاور اپاختری و فرارود دسته ای از سکاها و تیره های دیگر ایرانی باشنده بودند. با توجه به این که سرزمین های فرارود نیز بخشی از ایران بزرگ بوده، خونیرث می تواند کلیت سرزمین ایران بزرگ بوده باشد که پاره ای از مردمان از جایی به جای دیگر کوچ کرده اند. انگاره نااستوار کوچ، سال کوچ هندی ها و ایرانی ها را در هزاره نخست پیش از ترسایی برشمرده اند، این در حالی است که به هنگام یورش ریموش به پارس امروزی، از آنجا با نام های گوناگونی نام برده شده که مرهشی از آنها است. مرهشی همان مرودشت است، و نام های دیگر آنجا نیز ایرانی بوده اند. ریموش برای کمابیش 23 سده پیش از ترسایی است، و این با انگاره 3000 ساله نمی خواند و از دید من رد می شود.
خراسان به چِم جایگاه دمیدن خورشید است. خور به چِم درخشان نیز می تواند بود.
از نام های دیگر بلخ: زریَاسپَ به چِم محل اسب درخشان، باکتریا در سنسکریت به چِم بسیار درخشان، بامیک در زبان پهلوی درخشان است. نویسندگان مسلمان به آن برنام (لقبِ) مشعشع داده اند که به چِم درخشان است، و نام های دیگر مانند بلخ نورانی.
اما نکته جالب اینجا است که باکتریا (بلخ) در کنار محل بسیار درخشان، دوباره با اندکی تحریف در سنسکریت به چِم محل دارای ارابه باشکوه است.
اگر نظریه بنده در محافل آکادمیکی به گوش شنوایی برسد، جایگاه تاریخی خونیرث (ایران بزرگ) و مردود بودن کوچ آریایی ها اثبات خواهد شد.

درود، خونیرث گرامی.
چندی بود که با یک اسطوره شناس ایرانی از سوئد گفت و گو داشتم. فرنودآوری ایشان این بود که خونیرث به اروپا اشاره دارد، ولی فرنود 13 سال پیش ایشان چیز دیگری می گفت و خونیرث را پیرامون ایران می دانستند. به هر روی، فرنود تازه ایشان استوار نبود و آن را نپذیرفتم.
پیش تر پی برده بودم که خونیرث بی گمان به بخش ایرانی نشین آسیای میانه تا بخش های شمالی و غربی ایران اشاره دارد.
آن شش پاره به اندازۀ خونیرس است. او (آنها را) کشور نام نهاد، زیرا ایشان را مرز ببود، چنان (که) پاره ای را (که) به ناحیه خراسان است، کشور ارزه؛ پاره را که به ناحیۀ خاوران است، کشور سَوَه؛ دو پاره را که به ناحیه نیمروز است، کشور فرددفش و ویددفش دو پاره را که به ناحیه اباختر است، کشور وروبرشن، وروجرشن خوانند. آن را که میان ایشان و به اندازه ایشان است، خونیرس خوانند. (بندهش، برگ 70) مزدیسنان نیز به خونیرس آفریده شد و سپس به دیگر کشورها برده شد (برگ 71). همان گونه که می دانیم دین زرتشت (ع) در آذربایجان پدیدار شد.
و افسانه هوشنگ نشان می دهد که ریشه آنان از مازندران و گیلان است. برپایه زادسپرم کوچیدن ایشان در زمان هوشنگ بوده است، و سوار بر گاو سرسوگ از فراخکرت (دریای مازندران/کاسپین) می گذرند. باور خونیرث از سکاها وارد شده، باشندگان آسیای میانه سکاهای آریایی بودند. خونیرث به چِم ارابه خوب یا درخشان است. سکاها ارابه را بسیار گرامی می داشتند، چنان که در گورهای پادشاهانشان ارابه پیدا شد. در ماد کوچک، مردم سکایی نیز بودند. واژگاه برجای مانده از ایشان را که می خواندم، با زبان اوستایی همخوانی داشتند. جالب است که پروفسور کریستن سن خونیرث را به مرکزیت پارس (فارس) دانسته بود.
سپس در نسک های پهلوی نمارش شده که آریایی ها میهن راستین خود را آریاویچ می دانستند، و همان گونه که پیش تر گفته بودم بنده آریاویچ را خوارزم (محل زمستان سخت) می دانم، و در وندیداد از سردی بسیار شدید آریاویچ سخن به میان آمده است. اکنون، خوارزم بخشی از کجاست؟ آسیای میانه.
ولی در جای دیگر کوچ را در زمان طهمورث دانسته شده. تَخمَه اروپه به چِم اربه نیرومند نیز ریشه در یکی از شاهان اساطیری سکایی دارد، چه این که کتزیاس یکی از روسای ماد را با نام اربک یاد می کند، و این نشان می دهد این نام در ایران کاربرد داشته است. و در سنگنوشته ای از سارگون دوم، نام یک رییس یک تیره ایرانی اربکه آمده است.
پارس ها تا پیش از کوچک به جنوب غربی، در شمال غربی ایران زیست داشتند. تا پیش از کوچ ایشان، مردم دیگری در پارس امروزی می زیستند که ریموش با آنها جنگید و شکستشان داد، و پی بردم که نامی که اینان بر جایگاه خود گذاشتند نیز ایرانی است. سنگنوشتۀ ریموش نشان می دهد که وجود عنصرهای ایرانی در این بخش از 4300 تا 4500 سال نیز فراتر می رود.
برخی از غربی ها انگاره نااستوار کوچک آریایی ها از اروپا به ایران را پیش کشیدند، این در حالی است که تنها هندی و ایرانی ها خود را با نام آریا خواندند و هیچ سندی در دست نداریم که اروپاییان نیز خود را چنین خوانده باشند. و من این انگاره کوچ را یکسر مردود می دانم.
وجود کهن ترین اشکفتِ (غارِ) جهان، اشکفتِ کلدر در لرستان با پیشینۀ بیش از 54 هزار سال، نشان می دهد که همواره مردمی در این سرزمین زندگی کردند. کهنگی این اشکفت بر اشکفت های اروپا می چربد.

نسخه ویرایش شده جایگزین شده است.