حیرت نامه: سفرنامه ابوالحسن خان ایلچی به لندن
امتیاز دهید
نویسنده:
ابوالحسن خان ایلچی شیرازی
امتیاز دهید
بکوشش: حسن مرسل وند
حیرت نامه عنوان کتابی است که میرزا ابوالحسن خان ایلچی در شرح سفر خود به انگلستان با منصب سفیر ایران در دوره ی فتحعلیشان قاجار نوشته است. میرزا ابوالحسن خان، خواهرزاده ی حاج ابراهیم خان کلانتر، صدراعظم مقتول فتحعلی شاه است که پس از بر هم خوردن روابط ایران و فرانسه و اخراج ژنرال گاردان از ایران، در سال 1224 هجری قمری به همراه مستر موریه به انگلستان اعزام شد و در سال بعد به همراه سر گور اوزلی به ایران بازگشت. وی خود در توضیح علت نامگذاری سفرنامه اش می نویسد: نظر به اینکه غرایب بسیار و بدایع بیشمار ملاحظه و در این دفتر ثبت افتاده بود. البته سامعین و مطالعه کنندگان این اوراق را تعجب و تحیری بی اندازه دست می داد. لهذا این رساله را حیرت نامة سفرا موسوم گردانید. در زیر نمونه هایی از حیرت این سفیر از مشاهداتش نقل شده است.
… [ به من گفتند ] روزی که هوا صاف باشد خبر ورود کشتی از هر بندری به پلیموت و از آنجا تا به دارالخلافة لندن در بیست و پنج دقیقه می رسد. من از این سخن متحیر شده گفتم سخن اغراق و دروغ در فرنگ کسی نشنیده است چگونه می تواند شد که سیصد مایل مسافت بعیدی را که می گویند، در اندک زمانی خبر به دارالخلافة لندن خواهد رسید. ص 119
...غریب تر آنکه یک کاغذ نازکی را چاپ کرده از یک تومان تا هزار تومان و آن چاپ را نوت می گویند و اعتبار نوت بیش از زر رایج است و صبح تا شام محرران که دویست نفر البته می باشند به چاپ کردن آن مشغولند. و آن کاغذ چاپ شده علامتی دارد که تقلب در ساختن آن کمال اشکال دارد. بلکه شبه آن، مانند ذات خالق بیچون و چند محال است و آن کاغذ بهتر از زر رایج مرغوب سلیقة تجار آن دیار است. ص149
...از آنجا که من در مجلس حیران بودم. میسس پرسول گفت: چنان می فهمم که از اکل نمودن مرد و زن به جمعیت، ترا حیرت دست داده خود انصاف ده که شیوة ما بهتر است یا شیوة شما که زنان را مستور دارید؟ من در جواب گفتم: طریقة شما بهتر است. از رهگذر اینکه زن مستوره چشم بسته و همچو مرغی که در قفس حبس شود می باشد و چون رهایی یابد قوت پرواز به طرف گلشن ندارد. و زن پر گشوده به مصداق اینکه: مرغان گلشن دیده اند سیر گلستان کرده اند. بهر کمالی آراسته گردند و چون من سیاحت بسیار کرده ام مانند شما زنی به این همه کمالات معنوی و صوری و آراستگی ندیدم. ص 162 و 163
حیرت نامه عنوان کتابی است که میرزا ابوالحسن خان ایلچی در شرح سفر خود به انگلستان با منصب سفیر ایران در دوره ی فتحعلیشان قاجار نوشته است. میرزا ابوالحسن خان، خواهرزاده ی حاج ابراهیم خان کلانتر، صدراعظم مقتول فتحعلی شاه است که پس از بر هم خوردن روابط ایران و فرانسه و اخراج ژنرال گاردان از ایران، در سال 1224 هجری قمری به همراه مستر موریه به انگلستان اعزام شد و در سال بعد به همراه سر گور اوزلی به ایران بازگشت. وی خود در توضیح علت نامگذاری سفرنامه اش می نویسد: نظر به اینکه غرایب بسیار و بدایع بیشمار ملاحظه و در این دفتر ثبت افتاده بود. البته سامعین و مطالعه کنندگان این اوراق را تعجب و تحیری بی اندازه دست می داد. لهذا این رساله را حیرت نامة سفرا موسوم گردانید. در زیر نمونه هایی از حیرت این سفیر از مشاهداتش نقل شده است.
… [ به من گفتند ] روزی که هوا صاف باشد خبر ورود کشتی از هر بندری به پلیموت و از آنجا تا به دارالخلافة لندن در بیست و پنج دقیقه می رسد. من از این سخن متحیر شده گفتم سخن اغراق و دروغ در فرنگ کسی نشنیده است چگونه می تواند شد که سیصد مایل مسافت بعیدی را که می گویند، در اندک زمانی خبر به دارالخلافة لندن خواهد رسید. ص 119
...غریب تر آنکه یک کاغذ نازکی را چاپ کرده از یک تومان تا هزار تومان و آن چاپ را نوت می گویند و اعتبار نوت بیش از زر رایج است و صبح تا شام محرران که دویست نفر البته می باشند به چاپ کردن آن مشغولند. و آن کاغذ چاپ شده علامتی دارد که تقلب در ساختن آن کمال اشکال دارد. بلکه شبه آن، مانند ذات خالق بیچون و چند محال است و آن کاغذ بهتر از زر رایج مرغوب سلیقة تجار آن دیار است. ص149
...از آنجا که من در مجلس حیران بودم. میسس پرسول گفت: چنان می فهمم که از اکل نمودن مرد و زن به جمعیت، ترا حیرت دست داده خود انصاف ده که شیوة ما بهتر است یا شیوة شما که زنان را مستور دارید؟ من در جواب گفتم: طریقة شما بهتر است. از رهگذر اینکه زن مستوره چشم بسته و همچو مرغی که در قفس حبس شود می باشد و چون رهایی یابد قوت پرواز به طرف گلشن ندارد. و زن پر گشوده به مصداق اینکه: مرغان گلشن دیده اند سیر گلستان کرده اند. بهر کمالی آراسته گردند و چون من سیاحت بسیار کرده ام مانند شما زنی به این همه کمالات معنوی و صوری و آراستگی ندیدم. ص 162 و 163
آپلود شده توسط:
kaydan
1395/11/13
دیدگاه‌های کتاب الکترونیکی حیرت نامه: سفرنامه ابوالحسن خان ایلچی به لندن
خواهش میکنم دوست گرامی،امیدوارم که این منابع بتواند مورد استفاده عموم قرار گیرد و به نوعی از بودن در آرشیو کتابخانه شخصی ،خارج گردیده و بتواند برای آن دسته از عزیزان و علاقمندانی که علاقمند به مطالعه این آثار بوده و به دلایلی دسترسی به آن ندارند مفید واقع شود، امید که زمان و همت برای اسکن نمودن تمامی این آثار وجود داشته باشد. کتاب تاریخ اجتماعی ایران راوندی(12 جلد) در نت موجود است ولی کیفیت بسیار پایینی دارد که باید در تجدید اسکن این کتاب ارزشمند اقدام شود، تاریخ بیست ساله ایران(8جلد) کتاب سیاه(8جلد) حسین مکی، الاغانی اثر بسیار ارزنده ابوالفرج اصفهانی مورخ مشهور قرن پنجم این کتاب 20 جلد و از آثار بسیار ارزنده ایست که متاسفانه زنده یاد فریدون بدره ای تنها فرصت ترجمه از عربی به فارسی دو جلد اول و دو جلد تلخیصی از این 20 جلد را داشتن که در نوع خود اثریست ارزشمند،تاریخ کمبریج،تاریخ ادیان(6جلد) هاشم رضی،مسالک الممالک استخری(2 نسخه مجزا از این اثر توسط جغرافیدان ایرانی ابن خردادبه ترجمه و به کوشش زنده یاد ایرج افشار تصحیح و چاپ گردیده) و روضه الصفای میرخوانده میر به تصحیح و تلخیص استاد زریاب خویی(7جلد در دو مجلد)و...آثار بسیار دیگری که امید است مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد و دوستداران کتاب تنها به دانلود و ذخیره نمودن آنها همچون ده ها و صدها کتاب دیگر در آرشیو سیستم خود بسنده نکنند.( از اسکن و بارگذاری کتاب کودتای 28 مرداد حسین مکی در کتابناک حدود یکی دو هفته می گذرد. این کتاب با بیش از 9300 دانلود تنها در این سایت از جمله کتابهای برتر هفته شناخته شده(!!!) یعنی بالغ بر 9300 هموطن عزیز فارسی زبان از اقصی نقاط ایران و جهان این کتاب رو دانلود کردن ولی مایه تاسفه برای من که بگوییم حتی یک نفر ذیل معرفی این کتاب گزارش نداده است که چرا 17 صفحه از این کتاب(از صفحه 424تا441) این کتاب موجود نیست، بجز اینکه این کتاب توسط این چند هزار و چند صد دانلود کننده تاکنون خوانده نشده باشد که اگر اینگونه باشد مایه تاسف است) مطمئنا نه داشتن آرشیو کتابخانه ای به تعداد چند هزار نسخه کتاب بدون مراجعه و مطالعه آنها هنر است و نه داشتن آرشیو چند ده هزار کتاب به صورت فایل الکترونیک یرو روی سیستم میتواند برای گردآورنده آن هنر و نشانه باسواد بودن باشند، به عقیده من مطالعه یک اثر در قدم اول میتواند به منزله احترام به نویسنده آن اثر باشد که با سعی و تلاش و همت کتابی را جهت ارتقاء دانش دیگران گردآوری نموده که مشخصا خود چکیده ای از مطالعه ده ها و صدها کتاب دیگر میتواند باشد و در وحله دوم میتواند باعث کسب آگاهی و شناخت برای فرد و در نتیجه برای جامعه ای باشد که یحتمل جامعه کنونی ما بیشترین احتیاج را به آن داشته و تک تک ما در ساختن آینده آن به نوعی سهیم هستیم.
این سفرنامه در مقام مقایسه با سفرنامه هایی که بعدها توسط ایرانی های مسافر اروپا نوشته شده اند، موقعیت ممتازی دارد. این اهمیت از چند لحاظ هست.
نخست اینکه از اولین سفرنامه هایی هست که ایرانی ها در دوران جدید نوشتند. از زمان انحطاط ایران تا دوران جنگ های روس و قرارداد ترکمنچای که تلاش برای فهم منطق مناسبات نوین جهانی را به ایرانی ها تحمیل کرد، ایرانی ها نه چندان علاقه ای به سفر داشتند و نه انگیزه ای برای نگاشتن مشاهدات خودشان و نه بینشی برای مقایسه جامعه خودشان با جامعه مقصد. انگشت شمار مسافرانی که در دوره صفویه صرفا برای مقاصد دیپلماتیک به اروپا رفتند هیچ سفرنامه ای ننوشتند. "اروج بیگ" نامی که سفیر دربار ایران بود در اسپانیا مسیحی شد و به کمک یک کشیش شرح گرویدن خودش به آیین مسیح را نوشت که با عنوان دن ژوان ایرانی منتشر شد ولی به ایران نرسید و مطالبش هم اهمیت چندانی ندارد.
بنابراین این سفرنامه به همراه سفرنامه های دیگر مثل «مسیر طالبی» اولین مدارک برخورد ذهن سنتی ایرانی با مدرنیته و اساسا با دنیای دیگر هست و این برای درک رابطه سنت و مدرنیته در جامعه ایران اهمیت بالایی دارد. در زمان خودش هم این کتاب اهمیت بالایی داشت.
گذشته از پیشگامی اهمیت دوم سفرنامه در نامش نهفته است: «حیرت نامه». این یعنی برای اولین بار یک ایرانی با تفاوت محسوسی مواجه شد و این تفاوت را «درک» کرد و کوشید آن را «تبیین» کند.