جیرفت کهن ترین تمدن شرق

منطقه بزرگی از کره زمین که از شمال غرب آسیای صغیر، از جنوب غرب مصر، از شمال شرق افغانستان و از جنوب شرق پاکستان را دربرمی گیرد و در اصطلاح جغرافیایی قسمتهایی از آن به خاورمیانه، خاور نزدیک و آسیای مرکزی شهرت دارد، خاستگاه کهترین فرهنگهای بشری است که قدمت آنها در بخشهایی از خاورمیانه به ده هزار سال می رسد. تداوم این فرهنگها در مناطق خاص بر اثر پیشرفت تکنولوژی ابزار و ادوات کشاورزی و عوامل جانبی دیگر باعث رشد جمعیت ظهور شهرها و مراکز فرهنگی بزرگتر و زندگی در شهرها شد و سرانجام در حدود پنجهزار سال پیش نخستین تمدنهای بشری به وجود آمد. از آنجا که کناره های رودهای بزرگ مناسبترین نقاط برای ایجاد این تمدنها بود تمدن مصر در اطراف رود نیل تمدنهای بین النهرین در سواحل رودهای دجله و فرات و با اندکی تاخیر تمدنهای هاراپا و مهتجودارو در دره رود سند شکل گرفت.
در این میان، سرزمین ایران که در تمامی دورانهای پیش از تاریخ سهم بسیار بزرگ و سرنوشت سازی در روند رشد فرهنگها و تکنولوژیها داشت در اثر نداشتن رودهای بزرگی مانند دجله و فرات، نیل و سند نتوانست به طور همزمان تمدنهای پر طمطراق و پرآوازه ای مانند فراعنه مصر، سومریها، بابلیها و آشوریان را به جهانیان عرضه کند اما در عوض به دلیل وسعت خاک، رودخانه های کوچکتر و بعضاً کم آبتری داشت که هر یک قادر بود تمدنی را در دامن خویش پرورش دهد به عنوان مثال میتوان به رودهای کرخه و کارون با شعبات متعدد آن اشاره داشت که باعث به وجود آمدن تمدن بزرگی همچون ایلامی شد و از دره رود کر نام برد که قلمرو پادشاهی انشان بود.
رودخانه مهم دیگری که به دلیل توجه بیش از حد باستان شناسان به شناسایی فرهنگها و تمدنهای واقع در مناطق غربی ایران در طول یکصد سال گذشته از نظرها به دور مانده بود کناره های هلیل رود در منطقه جیرفت کرمان است که در طول مسیر ۴۰۰ کیلومتری خود یکی از سرسبزترین و مناسبترین مناطق برای زندگی و اسکان بشر را به وجود آورده است. سرزمینی که به لحاظ وسعت خاک، رودخانه ای عظیم وجود چشمه سارهای فراوان تنوع آب و هوا شرایط زیست محیطی و نزدیکی به دریا در مقایسه با جنوب عراق قادر بوده است محیط مناسبتری را برای خاستگاه تمدن بشر به وجود به وجود آورد. بخش بسیار کوچک اما زیبا و بی نظیر از آثار هنری متعلق به این تمدن درخشان که در مجموعه حاضر عرضه شده است این دیدگاه را به وضوح تایید می کند.
سید محمد بهشتی
رییس سازمان میراث فرهنگی کشور