اندرز اوشنر دانا

اندرز اوشنر دانا منسوب است به اوشنر دانای کیانی که نام وی در اوستا و زبان پهلوی با صفت بسیار دانا و پرخرد آمده‌است. به روایت دینکرد وی مشاور کیکاووس بوده و به روایت بندهشن وی در زمان همین پادشاه کشته شده‌ است.
اندرزنامهٔ اوشنر به ۵۶ بند تقسیم شده‌ است. در آغاز شاگردی از اوشنر می‌خواهد تا سخنانی را به عنوان تعلیم بدو بگوید و اوشنر خواهش او را می‌پذیرد و به توصیف فضائل و رذائل می‌پردازد. بیشتر اندرزها از نوع اندرزهای اخلاقی عمومی است بجز بند ۵۵ که کاملاً جنبهٔ دینی دارد و در آن اصطلاحات خاص زردشتی، مانند امشاسپندان، دین مزدیسنی تن پسین و غیره به کار رفته‌ است.
بنا به روایات و نوشته های پهلوی، کاووس شاه کیانی وزیری دانا و خردمند بنام اوشنر دانا داشت. این مرد همه خردمندی بود و با آموزش های باخردانه ی خود، ایرانیان را پرورش می داد. تدبیر و داناییِ او سبب شد که کاووس شاه بر هفت کشور زمین فرمانروایی کند. اوشنَر هنگامی که در شکم مادر بود، فَرّ جمشید بدو پیوست و از همان هنگام با مادر خود سخن گفتن را آغاز کرد. او پسرِ دخترِ پائورواچیریای مزداپرست بود و پس از زاده شدن از مادر، با فراچیه ی جادوگر گفت و گو کرد و چیستان های او را بازگو و اهریمن را شکست داد. او زبان مردم نواحیِ پیرامون را بیاموخت و بر انیران ها هنگام مباحثه چیرگی یافت، سرانجام دیوان، کاووس شاه را گمراه کردند و به فرمان این شاه، وزیر دانا و خرد پرور کشته شد. کریستن سن دانشمند ایران شناس دانمارکی، در کتاب کیانیان موارد بالا را از کتابهای پهلوی یاد کرده و اوشنَر را موجودی داستانی می نویسد و چنین نظر می دهد که: پائورواچیریا که در فروردین یشت بدان اشاره شده بمعنی بسیار خردمند است و در دادستان دینیک از این پاژنام همچنانکه در موارد دیگر دیده می شود اسم ویژۀ نوینی ترتیب یافته و نام یکی از نیاکان اوشنر شده است. وی از بحث در این باره نتیجه می گیرد که وجود داستان اوشنر، بی تردید از روی نمونه و سرمشقی که برای مردان خردمندِ سیاست در روایات کهن موجود بود، مانند بزرگمهر که بعدها بوجود آمد، ساخته شده است. دانشمند پارسی، ارواد امانجی دهابهار در دیباچۀ کتاب اندرز اوشنر دانا شرحی دربارۀ او نگاشته و نظر می دهد که اوشنر در دوران پیش از تاریخ می زیسته و آوازۀ خرد و دانش او به دوره های پسین رسیده و سپس در نبشته های پهلوی آمده است. از بررسی تاریخ دورۀ ساسانی چنین نمایان می شود که در این دوره، اندرز نویسی رواج داشته و جایگاه اندرزبُدی یکی از جایگاههای ارزشمند این دوره بوده است و اندرزبُدان که از طبقۀ موبدان بوده اند، اندرزنامه هایی از خود بجا گذاشته اند. متن زیر که به زبان پهلوی و خط اَم دبیره است، اندرزنامۀ اوشنر داناست. این نوشتار را در سال 1930 میلادی اروادبامانجی ناسروانجی دهابهار با چند نسخه روبرو کرده و به انگلیسی برگردانده و به چاپ رسانیده است. نگارنده این نوشتار را به پارسی برگردانیده و واژه هایی که نیاز به توضیح داشته در پابرگی توضیح مورد نیاز را داده است. نیاز به یادآوری است که این نوشتار را شادروان رشید یاسمی به پارسی برگردانده و در شمارۀ آذرماه 1313 مجله ی مهر به چاپ رسانیده اند.