م‍ا چ‍گ‍ون‍ه‌، م‍ا ش‍دی‍م‌: ری‍ش‍ه ی‍اب‍ی ع‍ل‍ل ع‍ق‍ب م‍ان‍دگ‍ی در ای‍ران

ما چگونه ما شدیم (ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران) کتابی‌ست از صادق زیباکلام که در آن مسئله عقب‌ماندگی ایران به طور خاص و عقب‌ماندگی شرق در برابر غرب (اروپا) به طور عام مورد بررسی قرار می‌گیرد.

دلایل عقب‌ماندگی ایران و شرق
مولف ابتدا بر اساس سیر تاریخی، به سوالات و پاسخ‌هایی می‌پردازد که در ذهن ایرانیان هنگام مواجهه با غرب ایجاد شده‌است. ایرانیان در پاسخ به این سوال که «چرا از اروپا عقب مانده‌ایم» پاسخ‌های متفاوتی داده‌اند: «حمله اعراب»، «استعمار و سرمایه‌داری»، «نظریه توطئه» و ... . زیباکلام این پاسخ‌ها را سهل‌انگارانه و معلول‌نگری به جای علت‌جویی و ریشه‌یابی می‌داند.

در فصل اول، نویسنده استدلال می‌کند که مدل مارکسیسم در تبیین و تحلیل سیر کلی تحولات اجتماعی و عقب‌ماندگی ایران با مشکلاتی روبروست: ۱. مارکس نظریه ماتریالیزم تاریخی خود را اساساً با نگرش و الهام گرفتن از اروپا خلق کرد. ۲. اسباب و عوامل تکوین جوامع اروپایی و ساختارهای آن با ساختار یک جامعه شرقی مثل ایران، کاملاً متفاوت است. ۳. برخی از مسائل مثل چگونگی قدرت یافتنِ مطلقِ حکومت، عدم شکل‌گیری نهادهای مستقل از حکومت، عدم استقلال زمین‌داران بزرگ (فئودال‌ها)، عدمِ به رسمیت شناختن مالکیت، عدم استقلال قانون و نهادهای قانونی و ... بی‌پاسخ می‌مانند.

مولف در فصل‌های بعد، دلایل مختلفی برای عقب‌ماندگی ایران و شرق بیان می‌کند:
کم‌آبی که بنیادی‌ترین ویژگی شرایط محیطی ایران است
پراکندگی اجتماعات که نخستین پیامد بلندمدت شرایط جغرافیایی ایران است
گسترش زندگی عشایری و صحراگردی
منشا قبیلگی حکومت‌های ایران
صحرانشینی و بی‌ثباتی اجتماعی که پس از هجوم قبایل و صحرانشینان آسیای میانه (ترک‌ها، ترکمن‌ها، ازبک‌ها، تاتارها، تاجیک‌ها و مغول‌ها)، ابعاد گسترده‌تری یافت
تمرکز قدرت در دست حکومت
خاموش شدن چراغ علم

دلایل پیشرفت اروپا:
برخورداری از آب و هوای معتدل و باران کافی
کشاورزی و اسکان دائم
نزدیکی اجتماعات و گسترش تجارت
اعتقاد به گسترش آئین مسیحیت و رفتن به سرزمین‌های ناشناخته
گسترش دریانوردی و نیروی دریایی