جشن‌ های ایرانی: جشن شب یلدا در ایران

چنین بود تا بود گردان سپهر
گهی پر ز درد و گهی پر ز مهر
تو گر باهشی مشمر او را به دوست
کجا دست یابد بدردت پوست
شب اورمزد آمد از ماه دی
ز گفتن بیاسای و بردار می
چله بر شما فرخنده باد

دی ماه دارای جشن های ویژه فراوان است که به جشن های دیگان مشهور هستند. در گاهشماری ایرانی هر یک از روزهای ماه یک نام ویژه دارد. در سه روز از روزهای ماه نام «دی» به چشم می‌خورد:
روز هشتم: دی به آذر
روز پانزدهم: دی به مهر
روز بیست و سوم: دی به دین
این سه روز با نخستین روز ماه که اورمزد روز است، ارتباط دارند و این چهار روز به عنوان جشن‌های مهم ماه دی مطرح هستند. برای هر یک از این روزها در دی ماه آیین هایی هم نقل شده است وبرخی از این جشن ها نام خاصی هم به خود گرفتند.
روز نخست دی ماه ( اورمزد روز در دی ماه ): نخستین جشن دیگان (خرم روز)
روز هشتم دی ماه ( دی به آذر روز در دی ماه ): دومین جشن دیگان
روز پانزدهم دی ماه ( دی به مهر روز در دی ماه ): سومین جشن دیگان –جشن تبیکان
روز بیست و سوم ماه ( دی به دین روز در دی ماه ): چهارمین جشن دیگان
١ دی: نخستین جشن دیگان: خُرم روز (روز برادری و خواهری)
از روزهای ارزشمند کهن ایرانی که یادگارهایی از آن به جا مانده است می‌توان به «خُرم روز» اشاره کرد. نخستین روز دی ماه، جشنی در میان ایرانیان روزگاران کهن با نام «خُرم روز» رواج داشته است. جالب آنکه از برخی روایات بر می‌آید که در این روز برابری و برادری مورد توجه بوده است.
روز برادر و خواهر در ایران باستان
برداشتی از این روز وجود دارد که آن را روز برادری و خواهری می‌داند.
نگاه کنید به:
آیا روز برادر و خواهر در ایران باستان وجود داشته است؟!
۳ دی: آغاز رسیدگی کوروش بزرگ به پرستشگاه‌های بابل
یکی از اقدامات کوروش بزرگ که حاکی از آزادی مذاهب در دوران او می‌باشد، رسیدگی به پرستشگاه‌های اقوام گوناگون بود. بر اساس رویدادنامه نبونئید از ماه کیسلیمو (ماه نهم، از ۳ دی ماه تا ۲ بهمن ماه) تا ماه ادَّرو (ماه دوازدهم، از ۳ اسفند تا ۳ فروردین ماه) خدایان اکد که نبونئید واداشته بود تا به بابل آورده شوند […] به شهرهای مقدس خود بازگشتند… (ارفعی: ۱۳۸۹: ص ۱۵).
آغاز رسیدگی کوروش بزرگ به پرستشگاه‌های بابل
۵ دی: سالروز درگذشت زرتشت
زرتشت از اندیشمندان بزرگ جهان و استاد اخلاق که به پیامبر ایرانی مشهور است. زرتشت دگردیسی بنیادین در منش مردمان برپاداشت. بر پایه بن‌مایه‌های ایرانی این مرد برجسته در پنجم دی ماه به دست سپاهیان ارجاسب کشته شد و پرواز آسمانی کرد.
۵ دی سالروز درگذشت زرتشت
٨ دی: دومین جشن دیگان
بر پایه اندرزهای آذرباد مهراسپندان (از اندیشمندان بزرگ دوران ساسانی)، در این روز شستشو و پاکیزگی (سر، مو و ناخن) پیشنهاد شده است.
١۴ دی: سیرسور
جشنی که با خوردن سیر و نوشیدنی همراه بوده است و گویا با جنگ جمشید و اهریمن پیوند داشته است.
.سیرسور
١۵ دی: سومین جشن دیگان – جشن تبیکان
جشنی همراه با ساخت تندیس‌ها و پیکره‌هایی به شکل انسان با گل یا خمیر که در پشت بام‌ها قرار می‌دادند و گاه آنها را می‌سوزاندند. در برخی متون از این جشن به نام «تبیکان» یا «بتیکان» نام برده شده است.
سومین جشن دیگان - جشن تبیکان
١۶ دی: جشن درامزینان
جشنی به نام «درامزینان» که ابوریحان بیرونی نام‌های دیگری مانند «کاکثل» هم برای آن نوشته است.
این جشن با فریدون و گاو برمایه در ارتباط بوده است. بیرونی چندین سنت درباره این جشن ذکر می‌کند و از پیوند جشن را با فریدون یادآور می‌شود: «و در این روز بود که فریدون را از شیر گرفته بودند و در این روز که فریدون بر گاو [گاو برمایه] سوار شد …».
.جشن درامزینان
١۷ دی: سالروز درگذشت بابک خردمدین
پاپک (بابک) خردمدین رهبر جنبش سرخ جامگان، که در برابر خلفای عربی برخاسته بود. افسانه‌ها و گزافه‌گویی‌های فراوان در دشمنی با پاپک و خرمدینان در بن‌مایه‌های (منابع) عربی و اسلامی دیده می‌شود و همین نوشته‌ها تاریخ پژوهی درباره بابک را دشوار کرده‌اند. به هر روی درباره پایان زندگی او رویدادی را گفته‌اند که نشان‌دهنده دلاوری او می‌باشد.
سخنان پایانی بابک خرمدین
۲۰ دی: سالروز درگذشت امیرکبیر
میرزا محمد تقی‌خان فراهانی، از صدراعظم‌های لایق ایران در دوران قاجار بود که تلاش های فراوانی برای بهبود ایران انجام داد. تأسیس دارالفنون از مهم ترین کارهای وی بود.
داستان مرگ وی از دردناک ترین وقایع تاریخ چند قرن اخیر ایران است.
امیر کبیر
٢٣ دی: چهارمین جشن دیگان
واپسین جشن دیگان که باز هم در این روز پاکیزگی و آسایش توصیه شده است.
.چهارمین جشن دیگان

شب چله بر هم میهنان همایون باد
زایش میترا و نوید بخش آزادی و پیروزی روشنایی بر تاریکی بر یکایک مردم ایرانشهر گرامی باد

‍ یلدا ایرانی نیست؛ بگویید شب چله!
صحبت حکام ظلمت شب یلداست
نور ز خورشید، جوی بو که برآید ( حافظ)
پروفسورفریدون_جنیدی:
" مرا پروای آنان نیست که نشانی خانه پدری خویش را از بیگانگان می‌پرسند و این سخن، یعنی ایرانیان باید، خود، تاریخ خویش را بکاوند و هویت خویشتن را دریابند "
سنایی میگوید:
به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی جویی
که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا
🔹 یلدا، لغت سریانی است، به معنی میلاد و چون شب یلدا، با میلاد مسیح تطبیق میکرده، از این رو بدین نام نامیده اند. باید توجه داشت جشن میلاد مسیح که در ۲۵ دسامبر تثبیت شده، در اصل جشن ظهور میترا بوده که مسیحیان در قرن چهارم میلادی، آن را روز تولد عیسی قرار دادند. در ایران باستان، برای دی ماه چهار جشن وجود داشت که شامل روزهای اول، هشتم، پانزدهم و بیست و سوم این ماه بود. اما امروزه، ایرانیان تنها نخستین روز دی ماه، یعنی درازترین شب اول زمستان که ( شب_یلدا، آخرین شب پاییز، پایان قوس، آغاز جدی) است، را جشن میگیرند. در اصطلاح قدیم، شب اول زمستان را شب چله میگویند.
🔹مردم، زمستان را در حقیقت دوماه یا دو بخش میدانند که چهل روز اول را چله_بزرگ و چهل روز آخر را که مصادف با جشن سده است، چله_کوچک مینامند. پیشینیان بر این باور بودند که در این شب، فرشته بدی ‌ها (اهریمن) با فرشته خوبی ها (امشاسپندان) به جنگ میپردازند و در این نبرد طولانی که برابر طولانی ترین شب سال است، بالاخره فرشته اهریمن را شکست داده و تاریکی از روشنایی شکست میخورد و صبح بعد زاده شدن مجدد خورشید، آغاز میگردد.
🔹زایش خورشید و آغاز دی را، آیین ها و فرهنگهای بسیاری از سرزمین کهن، آغاز سال قرار داده ‌اند و به شگون روزی که خورشید از چنگ شبهای اهریمنی نجات می یافت، روزی مقدس برای مهرپرستان بود. چله نام فارسی این جشن است و یلدا یک نام سریانی است و پیش تر هیچوقت کلمه یلدا به کار نمیرفت و این نام در همین بیست، سی سال اخیر باب شده است. یک جشنی که منحصر به ایران است و در هیچ جای دنیا نظیر ندارد، شایسته نیست ایرانیان به نام غیر ایرانی از آن یاد کنند.
پروفسورفریدون_جنیدی (پژوهشگر فرهنگ و زبانهای باستانی و شاهنامه پژوه)
شب چله بر همه دوستان و همراهان گرامی مبارک

در اروپای شمالی جشن زمستانی یوله Yule /Yuletideرا داشتند که کما بیش باهمان یلدا ی ایرانیان همخوانی دارد و گویای خاستگاه هندواروپایی اش است، *دا در واژه یلدا رابایستی با نمودار واژه; فردا برهمسنجید که در آن دا  برابر روز/زمان است(فردا=فراتر ازامروز) و یلدا =روز /زمان + یل، همچنانکه Yuletide از (زمان) Yule +tide برهم آمده است )البته خوانش یَل شاید خوانش عامه بوده باشد که بروش عامی آنرا با یَل=پهلوان یکی گرفته اند.

جناب mt1397 سلام. جایی خوندم که نوشته بود چله از چلله ترکی ست که به معنی نهایت کشیدگی شب است، و این که ریشه چهل معلوم نیست. آیا این درسته؟ و این که یلدا دقیقاً به چه معنیه؟ چند نظر درمورد معنیش خونده بودم، ترجمه شما چطوره؟

دهها جشن ايرانیان نشان از مردمی شاد و دل زنده دارد. روح گذشتگانمان شاد باد.

کتاب خوبیه.
"بزرگترین غمها با 1 ساعت مطالعه از بین میرود."