کژ راهه: خاطراتی از تاریخ حزب توده

از پیشگفتار کتاب:
حزب توده، که خود را اخلاصمندانه «حزب توده ایران» می نامید ولی در ایدئولوژی و در عمل سیاسی و اجتماعی خود در واقع و در حقیقت متعلق به ایران و مردم آن کشور نبود. در مهر ماه ۱۳۲۰ (یعنی در تاریخ تاسیس خود) گذشته پر تفصیل و مبسوطی را از سازمانهای هم عقیده با خود یعنی سازمانهای مارکسیستی همراه داشت. بدون آگاهی ولو مجمل با این گذشته، شناخت دقیق این حزب دشوار است. میگوئیم آگاهی مجمل، زیرا آگاهی مفصل آن تکرار تاریخ معاصر ایران است چیزی که در نیت و صلاحیت نویسنده نیست، بعلاوه این وظیفه بیرون از صلاحیت یک خاطره نویس است.
مبارزه مارکسیستها در ایران، از مدتها پیش از تاسیس حزب توده و حتی کمی پیش از حزب کمونیست ایران آغاز شده است. معمولاً زمان تشکل سراسری مارکسیستها در ایران را به سه دوران یعنی «دوران سوسیال دمکراسی»، «دوران کمونیستی» و «دوران توده ای» تقسیم می کنند. این تقسیم لااقل در بین تاریخنویسان توده ای مقبولیت یافته است. این سه دوره سرشار است از مبارزه ای فاجعه آمیز و پر از فراز و نشیب همراه با شکستها و ورشکستگیها که طی آن گمراهان صدیق و پندارباف، قربانی دسیسه های آگاهانه کارکنان ایرانی کمونیسم بین المللی (کمینترن) و حتی عمال مستقیم شوروی شدند. بسیاری از آنان به دست ارتجاع ایران یا به دست استبداد استالینی نابود و یا در نهایت شرمساری به قدرت ارتجاعی یعنی به رژیم ستمشاهی پهلوی موجود در ایران تسلیم شدند...