چرا شوروی متلاشی شد؟

سخنی از گردآورنده:
چرا اتحاد جماهیر شوروی چنین آسان از هم پاشید؟
نخست مساله ملیتها تاجیکستان و ارمنستان و اوکراین و ملداوی، ملتهایی با چنین فرهنگها و زبانها و سنتها و تاریخها و مذاهبهای گوناگون را تنها با یک وسیله ممکن بود به صورت کشوری واحد در آورد: با زور. زور برداشته شد و هر کشوری به راه طبیعی خود رفت.
روسیه امپراتوری عظیمی بود چون عثمانی و اتریش. سرزمینهای دیگر با زور مسخر تزارها شده بود. سپس زور دیگری جانشین آن شد که مدعی بود میتواند مساله ملیتها را حل کند و نتوانست بدان سبب که ملیت را دست کم گرفت و چون چنین کرد راههای خیالی برای نابود کردن آن در نظر گرفت. حاصل جز شکست نبود. اگر دیگر مسائل نیز در شوروی سابق حل می شد، باز تاجیکی تاجیکی بود و قفقازی قفقازی. در قرنی که ایرلند با توسل به جنگ نمی خواهد در کنار انگلستان باشد و اسکاتلند با آن همه سابقه پیوستگی با بریتانیا ادعای استقلال طلبی دارد، چگونه میتوان مردم آسیایی میانه را با اهالی کریمه در یک کشور واحد گنجاند؟ هویت ملی همیشه زنده است، زیرا این تنها وسیله تشخیص و ابراز حیات دسته جمعی مردمی است که تاریخ مشترک و علایق مشترک دارند. تاجیکی باید ابتدا خود را به عنوان تاجیکی بشناسد و بشناساند و سپس با مردمی دیگر، به تشخیص آزادانه خود، متحد بشود یا نشود راه اتحاد راهی طولانی است. این راه را به کمک پیشبرد فرهنگ و آزادی میتوان پیمود نه با زور و نه با مدد نظریه های غلط...