واپسین جنبش قرون وسطایی در دوران فئودال

از متن کتاب:
مخالفان انقلابی فئودالیسم در تمام دوران قرون وسطی وجود داشتند و مبارزات آنان به مقتضای زمان، غالبا به شکل عرفان، الحاد آشکار (بدعت گذاری علیه مذهب رسمی) و یا قیامهای مسلحانه تجلی می نمود. در مرز نیمه اول و دوم قرن نوزدهم میلادی، تحولاتی در اندیشه مذهبی و تفکر در ایران روی داد که به نام مکتب شیخیه شهرت دارد. این تحول که در آغاز در اندیشه مذهبی و عرفانی شکل گرفت، سرانجام در سیر تکاملی خود به جنبش بابیان یعنی یک جنبش اجتماعی منجر شد. بنا بر این تعریف جامع:
این جنبش در مرز بین جامعه فئودال و انحطاط و تجزیه سریع آن قرار دارد و خود یکی از عوامل این انحطاط و تجزیه سریع است. در این جنبش به شکل بسیار مبهمی، آن گذار عظیم تاریخی از جامعه سنتی به جامعه در حال پیدایش منعکس است که باب ایدئولوگ دینی آن بود. ویژگی این جنبش در حالت مرزی، آن است که در عین شباهت کامل به جنبشهای الحادآمیز قرون وسطایی، برخی هسته های جنبشهای غیرمذهبی سوداگری بعدها را نیز با خود دارد...