محمد مجتهد شبستری

(1315 هـ.خ)

وی در ۵‎ ‎سالگی به اتفاق خانواده برای سکونت به تبریز منتقل شد. در سال ۱۳۳۰ برای تحصیل در علوم اسلامی وارد حوزه علمیه قم گردید‎. ‎ مدت ۱۸ سال در این حوزه به تحصیل و تحقیق در فلسفه و کلام اسلامی، فقه و اصول و تفسیر پرداخت و در بالاترین سطوح حوزوی‎ ‎تحصیلات خود را به پایان رساند‎. دوران تحصیل وی در حوزه علمیه قم، حدود هجده سال طول کشید. در این دوران وی علاوه بر فراگیری مقدمات علوم اسلامی، تحصیلات و مطالعات خود را در رشته‌های ادبیات عرب، فقه، اصول فقه، فلسفه، کلام و تفسیر ادامه داد. او دوره سطح را در حدود هشت سال گذراند و پس از آن در دوره‌های درس خارج فقه و اصول اساتید و مراجع وقت شرکت کرد. در پایان دههٔ ۳۰ شمسی‎ ‎در تجربه و دغدغه‌ای مشترک با امام موسی صدر نخستین نشریه دینی را با رویکرد نمایاندن صورت انسانی و عقلانی اسلام با‎ ‎نام «‎درسهایی از مکتب اسلام‎» منتشر کرد. پس از پیروزی انقلاب در ایران با شور و علاقه وافر وارد‎ ‎صحنه‌های سیاسی‎ ‎شد، مقالات فرهنگی سیاسی وی در مجلات و روزنامه‌های معتبر آن دوران انتشار می‌یافت و سخنرانیهای او هم از‎ ‎صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شد‎. ‎ ‎در سال ۱۳۵۸ وی به نشر‎ ‎یک مجله تئوریک (دو هفته یک بار) به نام اندیشه اسلامی پرداخت. اما به علت بروز مشکلات مالی از این مجله ۱۵ شماره بیشتر منتشر نشد‎. ‎ این مجله در عین حال که در سمت و سوی حمایت از‎ ‎انقلاب حرکت می‌کرد از روند اوضاع سیاسی نیز به صراحت انتقاد می‌نمود‎. ‎ وی در دانشکده الهیات و معارف اسلامی، گروه فلسفه‎ ‎و کلام اسلامی مشغول تدریس شد و سپس به گروه ادیان و عرفان همان دانشکده انتقال یافت. در سالهای بعد وی به رتبه دانشیاری و سپس رتبه «استاد تمام»ارتقاء یافت‎. ‎ او در دانشکده الهیات، سالهای متمادی در رشته‌های کلام تطبیقی، تاریخ ادیان تطبیقی و عرفان تطبیقی (یهودیت، مسیحیت، اسلام، بودیسم و هندوئیسم) ‎در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تدریس کرد. در سالهای بعد کتابها و مقالات متعددی در این باب نوشته‎ ‎شد آراء وی نیز مورد‎ ‎مخالفت‌ها و موافقت‌های زیاد قرار‎ ‎گرفت امّا بالاخره هرمنوتیک جدید جای خود را در ادبیات دینی معاصر‎ ‎ایران باز کرد. وی تحقیقات و مباحث خود را برای روشن‌تر ساختن نظریاتی که مطرح کرده بود همچنان ادامه داد و در سالهای پسین کتابهای «ایمان و آزادی»، «نقدی بر قرائت رسمی از دین» و «تاملاتی‎ ‎در قرائت انسانی از دین» را منتشر کرد که هر کدام از آنها‎ ‎به گونه‌ای به همان مسئله پرداخته‌اند‎. ‎ وی در بیست سال اخیر ارتباط‎ ‎علمی و فلسفی خود با جهان غرب را همواره حفظ کرده و در‎ ‎سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی متعدد که به مباحث الهیات‎ ‎تطبیقی و یا گفتگوهای میان ادیان مرتبط است شرکت نموده و در آنها‎ ‎سخنرانی کرده‌است‎. ‎ مجتهد شبستری در ۵ سال اخیر بنا به دعوت‎ ‎دانشگاه وین (اتریش) و دانشگاه بن (‎آلمان) نظرات خود در باب‎ ‎نسبت متون دینی اسلام با هرمنوتیک جدید و نسبت اسلام، دموکراسی و حقوق بشر را برای دانشجویان رشته‌های اسلام‌شناسی و‎ ‎حقوق آن دانشگاه‌ها به صورت درس گفتارهای فشرده‎ (Vorlesung) ‎تدریس‎ ‎کرده‌است‎. ‎ ‎ از وی مقالات متعددی به زبان‌های آلمانی و عربی در‎ ‎مجله‌های تخصصی اروپایی و عربی منتشر شده‌است. صاحب‌نظران متعددی مقالات او را به آلمانی و انگلیسی و عربی و ترکی ترجمه و‎ ‎منتشر کردند و یا بر افکار او نقد نوشته‌اند.