گرترود بل

(1868 - 1926 م)

گرترود بل معروف به «مادر عراق»، مشاور سیاسی، کوه‌نورد، جهانگرد، کاوشگر در رشته‌های تاریخ و باستان‌شناسی بود ولی در عین حال از زبده‌ترین و کارآمدترین ماموران «سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا» (SIS) در زمان خود، به ویژه در دوران جنگ جهانی اول محسوب می‌شد. بل در سال ۱۹۱۷ بخاطر خدمات بزرگی که در راه میهن خود انجام داده بود نشان امپراتوری بریتانیا را که یک رتبه شوالیه‌گری است دریافت کرد. او در ابتدا جاسوسی ساده بود و بیشتر در امور کسب اطلاعات و گزارش دادن فعال بود، ولی به مرور زمان و کسب تجربه لازم، پیشرفت بزرگی کرد و توانست به موازات لورنس عربستان، سرنوشت سازترین عملیات «کشور سازی» و «کشور زایی» را در خاور میانه انجام دهد. بل و توماس ادوارد لورنس (لورنس عربستان) توانستند با برنامه‌ای دقیق، قبیله‌های عرب را برای دوره کوتاهی متحد کرده و علیه دولت عثمانی به شورش وادارند. در حقیقت می‌توان گفت که بل در رتق و فتق خاک بازمانده از امپراتوری عثمانی، به‌خصوص در غرب ایران حرف اول را زد. او مشاور اصلی «ملک فیصل اول» بود. گرترود بل توانست با مهارت فراوان سران قبایل مختلف منطقه را با «روش‌های ویژه» راضی نگهدارد و در برابر خدمات ایشان، آن‌ها را «صاحب کشور» نمود. در این باره می‌توان کشورهای نو بنیاد سوریه جدید، عراق، اردن هاشمی (پادشاه‌های عراق و اردن دو برادر بودند: فیصل اول و عبدالله اول) و کویت را برشمرد که الزاماً در به وجود آمدن مرزهای جدید عربستان نقش بازی کرده‌اند. تنها کشوری که مرزهایش در آن منطقه تغییر نکردند ایران بود. مرزها همان ماندند که ایران و عثمانی تعیین کرده بودند. یکی از اشتباهات چشمگیر گرترود بل در تقسیم خاک عثمانی، منطقه بی‌طرفی محسوب می‌شود که در سه کنج مرزهای عراق، عربستان و کویت به جا ماند و منابع نفتی بسیار بزرگی دارد. منطقه‌ای که انگلیسی‌ها توجه ویژه به آن داشتند. به روایتی، افسر انگلیسی مسئول نقشه‌کشی در آن شب مست بوده و درکشیدن مرز بین عراق و کویت در روی نقشه بی‌توجهی کرده. بعدها بل ادعا کرد که این منطقه بی‌طرف ویژه حفاظت کویت در برابر حمله‌های عراق و عربستان بوده.