زبان زازا: دیمیلی

مقدمه نویس: فریدون جنیدی

دیمیلی از زبان­های ایرانی بخشی از زیر شاخه هند و ایرانی است که خود ریرمجموعه زبان‌های هند و اروپایی قرار می‌گیرد. این زبان در خاور مرکزی ترکیه صحبت می‌شود که گویا نزدیک یک میلیون نفر به این زبان سخن می‌گویند.
ترکان و کردهای کرمانج که در همسایگی دیمیلی‌زبان‌ها زندگی می‌کنند به این زبان «زازا» می‌گویند. مهم‌ترین پژوهش درباره این زبان بر مبنای کار میدانی است که در آغاز این سده از سوی اوتّو مان صورت گرفت که پس از مرگ نویسنده آن را کارل هادانک ویرایش و منتشر کرد.
زازاها، کِرد، کیرمانج و دیمیلیان مردمی از نژاد ایرانی هستند که زبان بومی آنها زازاکی است که سکونت‌گاه آنها در خاور ترکیه است. اینان در درجه اول در استان‌های خاوری ترکیه مانند آدی مایان، آق سرای، بت من، بینگول، دیار بکر، اله زریق، ارزروم، ارزنجان، گوموش خانه، کرس، ملطیه، موس، سانلی اورفه، سیواس و تونجلی زندگی می‌کنند.
در حالی که تقریباً همه زبان‌شناسان معتقدند زازا گویش کرمانچ نیست، بلکه بیشتر به زبان‌هایی نظیر کردی سورانی و گیلکی نزدیک است؛ با این حال موافقند زازاها و کرمانج‌ها وحدت فرهنگی قومی بنا نهاده‌اند و لودویگ پاول یادآور می‌شود اصل فرهنگی قومی جنبه قطعی برای پرسش درباره هویت قومی گویندگان زازایی (زازاکی) دارد.
بررسی‌های زبان‌شناسان نشان می‌دهد دیمیل‌ها/ زازاها ممکن است از سواحل جنوبی دریای خزر مهاجرت کرده باشند. برخی از ایشان خود را دیمیلی می‌نامند که همچنین دلالت‌گر گروهی از مردمان در استان گیلان (منطقه دیلمان) می‌شود. برخی از زبان‌شناسان واژه دیمیلی را با دیلمیان در کوهستان‌های البرز نزدیک ساحل دریای خزر مرتبط می‌دانند و بر این باورند که دیمیل‌ها/ زازاها از دیلمان به باختر مهاجرت کرده‌اند. امروزه زبان‌های ایرانی که در جنوب ساحل دریای خزر صحبت می‌شود که همچنین زبانی خزری / کاسپین هم خوانده می‌شود، دربردارنده سنگسری، مازندرانی، تاتی، سمنانی و تالشی می‌شود که از نظر دستور زبان و واژگان بسیار به دیمیلی / زازایی نزدیک‌اند؛ این مسئله استدلال مهاجرت دیمیل‌ها / زازاها را از جنوب دریای خزر به آناتئولی خاوری اثبات می‌کند. دیمیل‌ها/ زازاها همچنین در منطقه نزدیک قوم ایرانی دیگر کردهای کرمانج زندگی می‌کنند.

این کتاب در شش فصل بدین ترتیب به نگارش درآمده است:
پیش‌گفتار از فریدون جنیدی
مقدمه
اصطلاحات روزمره
واژگان طبقه‌بندی شده زازا
ساختار جمله‌ها
واژه‌نامه زازا / دیمیلی
صرف افعال در زبان زازا / دیمیلی