تاریخ سامانیان: عصر طلایی ایران بعد از اسلام

در کتاب پیش رو تلاش شده است تا یک طرح جامع از سیر تحولات سیاسی و نظامی دولت سامانیان از آغاز تا پایان،‌با اتکای بر منابع و ماخذ موجود تبیین شود. این طرح براساس یک دوره‌بندی پنج‌گانه به این سبب که دودمان سامانی، پنج مقطع متمایز از یکدیگر و با ویژگی‌های کاملا متفاوت را در طی حاکمیت خویش از سر گذرانده‌اند تقسیم شده است. مولف کتاب، آقای جواد هروی دارای مدرک دکترای تاریخ است و تاکنون چندین کتاب مفصل درباره تاریخ سامانیان به زبان فارسی و خط سریلیک روسی در ایران و تاجیکستان به چاپ رسانده است. برخی از آثار ایشان: روش تحقیق و پژوهش علمی در تاریخ، چهل داستان از تاریخ سامانیان،‌روزشمار تاریخ ایران، ایران در زمان سامانیان،‌پژوهش‌هایی پیرامون عصر سامانیان و ....
سامانیان که نسب خود را به بهرام چوبین می‌رسانند از فرزندان سامان خدات هستند، وی از افراد صاحب نفوذ در ماورالنهر بود که در دوران خلافت هشام بن عبدالملک اموی به والی خراسان (اسدبن عبدالله قَشری) تقرب یافت و اسلام آورد. او چهار پسر به نام‌های (نوح،احمد،یحیی،الیاس) داشت که مأمون آنها را مقرّّب داشت. والی خراسان (غسان بن عباد) در سال 204 ه‍.ق به هر یک از آنها حکومتی واگذار نمود. با آغاز زمامداری طاهریان در 206 ه‍.ق، طاهر نیز آنان را در مناصب گذشته ابقاء نمود. احمد پسر نوح برای اولین بار در ماوراءالنهر حکومتی واحد ایجاد کرد و از سال 242 تا 250 ه‍.ق امور سیاسی و نظامی ماوراءالنهر را به دست گرفت. او هفت پسر داشت به نام‌های (نصر – یعقوب- یحیی – اسد- اسماعیل- اسحاق- حمید) بعد از فوت او نصر در سمرقند به جای او نشست و برادرش اسماعیل را حاکم بخارا نمود و نیز وی را به جانشینی برگزید.
بسیاری از محققان دور‌‌ۀ سامانیان را در ایران یک نقطه عطف در تاریخ اسلام شمرده‌اند و آن را زمان برانگیختگی و باروری اندیشه دانسته دانشمندان این دوره را ممتاز دانسته‌اند. در این دوره ادبیات،علوم وهنرهای گوناگون رشد کرد. سامانیان برای کسب مشروعیت دینی حاکمیت روحانی و معنوی خلیفه را پذیرفتند و گرچه هم خلیفه هم سامانیان حنفی مذهب بودند ولی سامانیان تعصب مذهبی و فکری نداشتند به طوری که از دورۀ نصر ما شاهد حضور داعیان اسماعیلی و همراهی نصر با آنها هستیم واین فضای آزاد فکری ومذهبی به رشد علوم کمک کرد. اشپولر می‌گوید: حیات فرهنگی ایران در واقع باروی کار آمدن سامانیان آغاز شد و اولین احیاگران ومروجان روح ایرانی‌اند وخدمت آنها در ترویج وتوسعۀ علوم وادبیات جاودانه است.
از بزرگ‌ترین تحولات فرهنگی این دوره تحول در ادبیات نظم و نثر است که به ویژه در خراسان رشد کرد ومرکز شعر وادبیات شد وبا وجود اینکه زبان فارسی تولدی دوباره یافت به کمک دربار ولی هیچ‌گاه در خدمت مدح دربار درنیامد. در صنعت وبازرگانی نیز قلمرو سامانیان رونق گرفت چون اولاً باج و خراج سنگین نمی‌گرفتند ودیده نشده که کسی از سنگینی مالیات شکایت کرده باشد و ثانیاً چون سیاست عدم تجاوز به قلمرو دیگران و مصالحه‌ را پیش رو گرفتند امنیت اقتصادی خوبی پدید آمد.