خدامحوری در تفکر اسلامی و فلسفه مالبرانش

با مقدمه: غلامعلی حداد عادل

هرگاه سه مفهوم «خدا»، «انسان» و «طبیعت» را از یک سو و مفهوم «علیت» را از سوی دیگر در نظر آوریم و رابطهِ علیت را همراه با لوازم فلسفی آن که همانا ضرورت ترتّب معلول بر علت و نفی استقلال از معلول در برابر علت و سنخیت میان علت و معلول است بر مناسبات میان این سه مفهوم اطلاق کنیم با مجموعه ای از مسائل فلسفی شگفت انگیز روبه رو می شویم که از دیرباز تا امروز اندیشه آدمی را به خود مشغول داشته است. در طول تاریخ اندیشه ها، پاسخ های بسیاری به این مساله داده شده است. نویسنده «نظریهِ موقعیت» فیلسوف غربی نیکولا مالبرانش و «نظریه کسب» متفکران اسلامی را به نحو تطبیقی مورد بحث قرار داده و اثری سودمند در زمینهِ فلسفه و کلام مقایسه ای از خود به جای نهاده است. بین متفکران اسلامی نیز به آراء متکلمان اشعری اکتفا نشده و کل قلمرو تفکر اسلامی مورد توجه قرار گرفته و در نهایت، راه حل این مساله در عرفان اسلامی و حکمت متعالیه صدرالدین شیرازی بررسی شده است.