درک شهری از مشروطه: مقایسه حوزه مشروطه خواهی اصفهان و تبریز

نویسنده در یک تقسیم‌بندی اولیه، دو حوزه‌ی فکری- جغرافیایی برای تاریخ مشروطیت ایران قائل است: یکی حوزه‌ی تبریز که شهرهای حاشیه‌ای زنجان و رشت و قزوین را نیز داخل آن می‌داند. دوم، حوزه‌ی اصفهان که شامل فارس و کاشان نیز می‌شود. مولف در فصل اول تاریخچه‌ای از شهر تبریز، ویژگی‌های خاص این شهر به منزله‌ی دروازه‌ی ورود افکار جدید و تاثیرپذیری روشنفکران از اندیشه‌های جدیدی که از قفقاز و روسیه و عثمانی به این شهر وارد می‌شد، سخن می‌گوید، سپس سیر رویدادهای مشروطه‌خواهی تبریز را بررسی می‌کند. فصل دوم به بررسی پیشینه‌ی حوزه‌های علمیه و اندیشه‌های شیعی در اصفهان و سیر مشروطه خواهی در این شهر و فارس و کاشان اختصاص دارد. در فصل سوم دو حوزه‌ی مشروطه‌خواهی اصفهان و تبریز مقایسه شده‌اند. نویسنده در این فصل پس از بررسی آثار فکری و رساله‌های متفکران و علمای دو حوزه‌ی یاد شده درباره‌ی مشروطه، معتقد است در حوزه‌ی تبریز اگرچه علما در آغاز از مشروطه حمایت کردند، اما گسترش جریان روشنفکری، مشروطه تبریز را به سوی افراطی‌گری غیر دینی و تجدد سوق داد. به همین دلیل اکثر علمای تبریز در مراحل بعدی به مخالفت با مشروطیت پرداختند، اما در اصفهان، مشروطیت رنگ استبدادی و ضد استعماری و بیگانه‌ستیزی داشت و از همان ابتدا، علما رهبری آن را به عهده داشتند. در فصل چهارم روایت و گزارشی از آرای "میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی"، از علمای مخالف مشروطیت به دست داده شده است. او مشروطه را یک محصول غربی می‌دانست و به همین دلیل با آن مخالف بود. کتاب از دو پیوست شامل دو رساله درباره‌ی مشروطه برخوردار است: ۱- رساله‌ی "تحفه المتمدنین" از نویسنده‌ای ناشناس که رساله‌ای انتقادی از برخی مظاهر تمدن و تجدد است، ۲- رساله‌ی "نکوهش مشروطه" از مولفی ناشناس از مخالفان مشروطیت و مدافعان نظام سنتی که نظام حکومتی مورد نظر او ترکیبی از سلطنت شاهی و دینداری است. در پایان، فهرست منابع آمده است.