تاریخ تجزیه ایران - جلد 4

دفتر چهارم: تجزیه قفقاز

روند شومی که به شکل گیری مفهومی به نام «تاریخ تجزیهٔ ایران» در متن‌های تاریخی ایران معاصر انجامید، از دوم امرداد 1162 خورشیدی و با امضای قرارداد تحت‌الحمایگی میان گرجستان و روسیه آغاز شد. پس از آن، در دوره‌ای یکصد و پنجاه ساله، بزرگترین «تجزیهٔ سرزمینی» در تاریخ جهان شکل گرفت و طی آن، نزدیک به دو سوم از پهنهٔ کشور ایران با دست‌اندازی‌های روسیهٔ تزاری و توطئه‌های دولت انگلستان از پیکر آن جدا شد.
محمود محمود، تاریخنگار ایرانی در این باره در کتاب تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم می‌نویسد: « در این یکصد و پنجاه سال، روس و انگلیس، به قدری به ایران صدمه رسانیده‌اند که قلم از شرح آن عاجز است. هرگاه منصفانه در تاریخ یکصد و پنجاه سالهٔ ایران نظر شود، صدمات و تعدیّات و تجاوزات روس‌ها بر ایران، محرک اصلی همان دولت انگلستان است.»
دکتر هوشنگ طالع ، پزوهشگر معاصر با بررسی متن های تاریخی و سندهای سیاسی ، چگونگی تجزیه ی ایران و عامل های موثر در آن را نشان داده و تاریخی مستند از روند تجزیه ی ایران به دست داده است . از ویژگی های این کتاب ، درج سندهای سیاسی از نامه ی پطر کبیر تا قراردادهای سیاسی همچون قرارداد گلستان ، قرارداد ترکمانچای ، قرارداد آخال و نامه های سیاسی زمامداران ایران به سازمان های بین المللی و مردمان بخش های جداشده از ایران در آن است .