سفرنامه راولینسون: گذر از زهاب به خوزستان

هنری راولینسون افسر، سیاستمدار، دولتمرد و مستشرق انگلیسی متولد 1310 میلادی می‌باشد. او فعالت خود را ابتدا در کمپانی هند شرقی آغاز کرد و از آن طریق به مسائل ایران وارد شد. هنری راولینسون در جوانی به ایران آمد و با دولت محمد شاه قاجار همکاریهایی داشت.
راولینسون از جمله سیاحانی است که به منطقه لرستان سفر کرده و در این خصوص نظرات و برداشتها تفاسیر خود را از اوضاع تاریخی، باستان شناسی، جغرافیایی و فرهنگی این منطقه در سفرنامه‌های خود عنوان می‌کند.
نام راولینسون در محافل علمی و آکادمیک به چند دلیل جاودان و تثبیت گردیده. علل این موفقیت خاص کپی برداری از کتیبه داریوش بزرگ در بیستون و رمزگشایی خطوط میخی و ترجمه آن می‌باشد که با این کار جایگاهی بزرگ نصیب خود نمود. از دیگر ویژگیهای راولینسون استشهار او به آشور شناسی می‌باشد. او یکی از برجسته‌ترین محققان تمدن آشور می‌باشد.
راولینسون که آشنایی کامل با زبان فارسی داشته و به راحتی این زبان را صحبت می‌کرد. او یک فرد بسیار زیرک، کنجکاو و پرتلاش که نسبت به تاریخ و تمدن ایران آشنا بود. مشهود است راولینسون قبل از سفر به ایران مطالعات و بررسیهایی در خصوص تاریخ و تمدن ایران و از جمله لرستان داشته و کاملاً آثار پیشینیان خود را در این خصوص به دقت مطالعه و بررسی نموده و به نظرات مورخان بزرگ همچون هرودوت، استرابون، پلینی، دیودور، ماژور رنل و بنیامین تودله، پلی بیوس و دیگران آشنا بود.
راولینسون در سفرنامه خود به توصیف شهرهایی که از آن بازدید نموده می‌پردازد و بعضاً اشکالات خطاهای سیاحان و مورخین پیشین را یادآور شده و توضیحات اصلاحی را نیز مطرح می‌نماید. در خصوص صالح‌آباد که همان اندیمشک کنونی است چنین می‌نویسد.
دهکده صالح‌آباد که در دو فرسنگی دزفول قرار دارد دارای صد خانوار است و دور آن را دیواری از گل کشیده‌اند. آب مشروب اهالی از قنات تأمین می‌شود.
در نزدیکی صالح آباد چند تپه کوچک و خرابه‌هایی چند دیده می‌شود که احتمالاً بازمانده شهرلور و یا بلاد اللور می‌باشند. بر اساس نوشته‌های جغرافیادانان شرقی، این شره در دو فرسنگی اندامیش قرار داشته ولی به علت عدم آگاهی از خطوط ارتباطی محل آن را در کنار رود دزفول تعیین کرده‌اند و حتی بعضی از جغرافی‌دانان امروزی اظهار داشته‌اند که پایتخت باستانی لرستان را باید در همین محل جستجو کرد.
و نیز شهر دزفول را چنین توصیف می‌نماید:
شهر دزفول به وسیله نویسندگان زیادی توصیف شده و هم اکنون عمده‌ترین شهر خوزستان و در حدود 20 هزار (بیست هزار) جمعیت دارد. کین‌نر محل رود دز را به طور دقیق بر روی نقشه تعیین کرده است: این رود از نواحی بروجرد سرچشمه می‌گیرد و از دوشاخه تشکیل شده که در بحرین بهم پیوسته و سپس از وسط اشترانکوه گذشته و به سمت راست جریان می‌یابد، هنگامی که به کوه میانه می‌رسد به سمت چپ می‌پیچد و از آنجا به طرف دزفول سرازیر می‌گردد.