منشآت قائم مقام فراهانی
امتیاز دهید
نویسنده:
قائم مقام فراهانی
امتیاز دهید
به کوشش: شاهزاده فرهاد میرزا
منشآت میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بی گمان یکی از شاهکارهای نثر فارسی است. نویسندگی او نیز به ایجاب ضرورت کار بوده، نه از راه تفنن و هنر نمائی، او نوشته های خود را غالباً سرسری و با عجله انشاء می کرده و قلم می زده است با این همه، نوشته هایش از ذوق و حسن و سلیقه مایه ی وافر دارد. کتاب منشآت از دو نظر حائز اهمیت و اعتبار است: نخست ارزش ادبی منشآت؛ قائم مقام به مقدار زیادی از عبارات متکلف و متصنع و مضامین پیچیده و تشبهات بارد و نابه جا کاست و تا اندازه ای انشای خود را، به ویژه در مراسلات خصوصی به سادگی و گفتار طبیعی نزدیک ساخت. این اتفاق در روزگاری روی داد که نثر فارسی حتی در نامه نگاری ها به حدی مصنوع و متکلف شده بود که خوانش آن ها را دچار مشکل می کرد و ادراک مقصود نویسنده بسیار سخت و مشکل می شد. و دوم اهمیت تاریخی منشآت؛ درباره اهمیت تاریخی منشآت می توان گفت آیینه تمام نمائی است که حقایق اوضاع اوایل عهد قاجار را بی کم و کاست و عاری از حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتن داری منعکس می نماید. در مجموع درمورد منشآت می توان گفت: قائم مقام نثر فارسی، که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت را به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار سبک او را تقلید کردند و به روش او به نگارش پرداختند. برخی از ادبا و علما، قائم مقام را تا درجه ی نجات دهنده ی نثر فارسی در دوره ی قاجار بالا می برند و با رجوع به متون آن عصر و دوره پی می بریم چنین گفتاری پُربیراه نیست. همچنین او در شعر نیز استعداد شگفت‌آوری داشت اما اثر جاویدانش منشآت است. مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام، که حاوی چند رساله، نامه‌های دوستانه، عهد نامه‌ها و وقفنامه‌هاست و محمود خان ملک الشعراء مقدمه‌ای بر آن نوشته، به اهـتمام شاهزاده فرهاد میرزا در سال 1206 ه.ش (۱۲۴۲ ه.ق) در تهران به چاپ رسید.
بیشتر
منشآت میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی بی گمان یکی از شاهکارهای نثر فارسی است. نویسندگی او نیز به ایجاب ضرورت کار بوده، نه از راه تفنن و هنر نمائی، او نوشته های خود را غالباً سرسری و با عجله انشاء می کرده و قلم می زده است با این همه، نوشته هایش از ذوق و حسن و سلیقه مایه ی وافر دارد. کتاب منشآت از دو نظر حائز اهمیت و اعتبار است: نخست ارزش ادبی منشآت؛ قائم مقام به مقدار زیادی از عبارات متکلف و متصنع و مضامین پیچیده و تشبهات بارد و نابه جا کاست و تا اندازه ای انشای خود را، به ویژه در مراسلات خصوصی به سادگی و گفتار طبیعی نزدیک ساخت. این اتفاق در روزگاری روی داد که نثر فارسی حتی در نامه نگاری ها به حدی مصنوع و متکلف شده بود که خوانش آن ها را دچار مشکل می کرد و ادراک مقصود نویسنده بسیار سخت و مشکل می شد. و دوم اهمیت تاریخی منشآت؛ درباره اهمیت تاریخی منشآت می توان گفت آیینه تمام نمائی است که حقایق اوضاع اوایل عهد قاجار را بی کم و کاست و عاری از حب و بغض و تزویر و ریا و خویشتن داری منعکس می نماید. در مجموع درمورد منشآت می توان گفت: قائم مقام نثر فارسی، که در آن زمان پر از مبالغه و تملق و عبارت‌پردازی‌های عربیِ مسجع، پیچیده و دور از ذهن بود و روز به روز در فرمان‌ها و مراسلات رو به انحطاط می‌رفت را به نثر فصیح و روان برگردانید و پس از او بسیاری از منشیان دوره قاجار سبک او را تقلید کردند و به روش او به نگارش پرداختند. برخی از ادبا و علما، قائم مقام را تا درجه ی نجات دهنده ی نثر فارسی در دوره ی قاجار بالا می برند و با رجوع به متون آن عصر و دوره پی می بریم چنین گفتاری پُربیراه نیست. همچنین او در شعر نیز استعداد شگفت‌آوری داشت اما اثر جاویدانش منشآت است. مجموعه رسائل و منشآت قائم مقام، که حاوی چند رساله، نامه‌های دوستانه، عهد نامه‌ها و وقفنامه‌هاست و محمود خان ملک الشعراء مقدمه‌ای بر آن نوشته، به اهـتمام شاهزاده فرهاد میرزا در سال 1206 ه.ش (۱۲۴۲ ه.ق) در تهران به چاپ رسید.
آپلود شده توسط:
hanieh
1395/10/17
دیدگاه‌های کتاب الکترونیکی منشآت قائم مقام فراهانی
روز ۶ تیر ۱۲۱۴ هجری شمسی، قائم مقام فراهانی؛ ادیب، سیاستمدار و صدراعظم محمدشاه قاجار به قتل رسید...؛ پس از مرگ فتحعلی شاه، محمد میرزا با حمایت قائم مقام توانست، بر سایر مدعیان سلطنت غالب آید و به پادشاهی برسد، و مقام صدارت عظمی را به قائم مقام واگذار کند.(۱)؛ قائم مقام با دخالت بیگانگان به مبارزه پرداخت، و در اداره و تدبیر امور مملکت تا آنجا پیش رفت که بدون اعتنا به شاه به اداره امور میپرداخت و حتی گزارشهاس روزانه خود را به شاه ارائه نمیکرد. مخالفان وی که عبارت بودند از درباریان، سفارتهای خارجی و شاهزادگان که هر یک از وی کینه داشتند، این امر را بهانه قرار داده و به محمدشاه این مطلب را القاء کردند که قائم مقام قصد تغییر تاج و تخت را دارد. سرانجام محمدشاه مخفیانه دستور قتل او را داد..(۲)
#مهدی_بامداد، در کتاب "شرح حال رجال ایران"، درباره قتل قائم مقام فراهانی مینویسد:
"" در غروب روز ۲۴ صفر ۱۲۵۱ هجری قمری، قائم مقام از طرف شاه به وسیله پیشخدمتی به قصر نگارستان _ مکان فعلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان برنامه و بودجه در شمال میدان بهارستان _ احضار میشود، قائم مقام پس از وارد شدن میپرسد:
" شاه کجا تشریف دارند؟ "
- اشخاصی که برای انجام این خدمت مامور هستند میگویند: " در عمارت سر در "
- قائم مقام بالا میرود و میبیند شاهی در سر در نیست، میپرسد: " پس کجا تشریف دارند؟ "
- میگویند: " تشریف خواهند آورد "
- قائم مقام نماز مغرب و عشا، را میخواند و بعد از نماز اظهار میکند اگر شاه به من فرمایشی ندارند بهتر این است که بروم، چون که منزل دوستی وعده کرده ام و انتظار مرا دارد، ماموران نگاهداری او میگویند:
" شاه فرموده اند چون کار لازمی با شما دارم، از اینجا خارج نشوید تا من شما را به حضور بطلبم "
- قائم مقام میگوید: " پس قدری استراحت میکنم "
- و شال کمر را باز کرده زیر سر میگذارد و جبه را بر روی خود کشیده میخوابد، دو ساعت از شب گذشته بیدار میشود و میپرسد:
" اگر شاه تشریف نمی آورند، من بروم خدمتشان ببینم چه فرمایشی دارند "
- و باز همان جوابها را که میشنوند، به طور مزاح میگوید: " پس من اینجا محبوسم! "
- جواب میدهند: " شاید! "
- گویند در این حال در اتاق قدم زده، و این شعر را با ناخن به دیوار مینویسد:
روزگار است اینکه گه عزت دهد گه خوار دارد
چرخ بازیگر از این بازیچه ها بسیار دارد
قائم مقام مدت شش روز در حوضخانه قصر نگارستان نگهداری میشود، و در این مدت به او آب و غذایی نمیدهند، تا شاید از گرسنگی بمیرد و مرگش طبیعی باشد. با زنده ماندن او که قوای جسمی اش به سبب حبس در این شرایط، به شدت تحلیل رفته بود، گروهی برای قتل وی راهی حوضخانه شدند. مهدی بامداد مینویسد: " شب آخر ماه صفر اسمعیل خان قراچه داغی که یکی از اشقیا و سرهنگ فراشخانه میرغضب باشی بود، با چند میرغضب وارد حوضخانه شده بر سر او ریخته، او را بر زمین میزنند، قائم مقام با وجود ضعف و ناتوانی که دارد برای استخلاص خود مقاومت میکند، به طوری که بازوان او مجروح شده خون جاری میگردد، بالاخره دستمالی در حلق او فرو برده و او را خفه می‌کنند… " "".
جسد قائم مقام را شبانه به حرم حضرت عبدالعظیم ری برده و بی کفن و غسل در صحن امامزاده حمزه، جنب مزار شیخ ابوالفتح رازی به خاک سپردند. از گزارش تفصیلی که کمپل - وزیر مختار وقت انگلستان - به لندن داده - نامه ۲۱ ژوئن ۱۸۳۵- و همچنین از یادداشتهای خصوصی خودش این حقیقت به خوبی بر می آید که وی نیز بار‌ها محمدشاه را به کشتن قائم مقام تحریک و درباریان و امام جمعه وقت را به تائید نظریه خویش ترغیب کرده است.
منابع:
۱. سیاستگران دوره قاجار، خان ملک ساسانی، تهران: هدایت، ۱۳۳۸، ص۴۷-۴۸.
۲. تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، محمود محمود، تهران: اقبال، ۱۳۶۷، جلد اول، ص۳۴۰.