جهان بینی علمی

.
مقدمه مترجم
برتراند راسل فقید، فیلسوف ریاضی، یا ریاضیدان فلسفی که از رهروان اصیل این دانش و از بنیانگذاران دانش جدید ریاضی است، در این کتاب کوشش و تلاشی مبذول می دارد که ماهیت علم را بشناساند و مرز بین علم (science) و غیرعلم یا جهل علمی (nescience) را بنماید و نیز نشان دهد که علم مطلق و بی زمان در هستی چهاربعدی وجود ندارد و دقیق ترین صور شناخت آدمی در غیرعاطفی ترین دانش او نظیر فیزیک نیز از صبغه عاطفه او برکنار نیست و فقط یک تقریب پیشرونده و پویاست. حقیقت علمی در این اثر در قامت رسای خود نمایان است و این نکته روشن شده که حقیقت بی زمان جهل است و علم راستین ماهیتی پویا دارد؛ در نتیجه علم یک نسل، سنت نسل دیگر است و حقیقت تا متبلور شود، مرده است. مایه این کتاب علم فلسفی یا فلسفه علمی است و از لحاظ نگرش بر اساس چنین حقیقتی استوار است؛ تکیه بر علمی می زند که لزوماً در خدمت صلاح آدمی نیست و از اینرو چنانکه خود مؤلف نیز واقف و معترف است، جناح گیری یک طرفه دارد. ترتیب مطالب از نظم خاصی تبعیت می کند بدین معنی که پس از معرفی، تبیین و تحدید علم، به فنون ناشی از آن و کاربرد آنها در طبیعت به اصطلاح بی جان (حوزه علوم فیزیکی) یا به قول سرو کین به هستی غیر آلی (inorganic) یا دون آلی (infra-organic) می پردازد و نشان می دهد که چرا و چگونه پیشرفت علم در این زمینه با سرعت و عینیت بیشتری قرین است و سپس به هستی جاندار (زمینه علمی زیست شناسی، فیزیولوژی و روان شناسی) یا هستی عالی(organic) نظر می افکند و سپس به کاربرد فنون علمی در سازمان انسانی یا جامعه یا هستی فوق آلی (super-organic) می پردازد. و این تقسیم بندی به لحاظ طبقه بندی سیبرنتیک نیز که هستی را به لحاظ درجه پویایی آن از ماده به مرکب به هشت درجه بخش می کند، سیره ای منطقی دارد. در مورد ترجمه اثر، لازم است بگویم که این کتاب را به تصادف برنگزیدم، بلکه به دنبال اشتغال چندین ساله ای که با آثار راسل داشتم و به علت مزیتی که در شیوه شناساندن معرفت علمی در آن یافتم، برگزیدم. در ترجمه عنوان اصلی آن (The Scientific Outlook) بارها به صرافت افتادم؛ نخست به نگرش علمی برگرداندم، سپس طرح علمی جهان را دقیق تر یافتم و سرانجام به علت غنای معانی «جهان بینی علمی» به انتخاب آن متقاعد شدم. جهان بینی ترجمه لفظ آلمانی weltanchauung است که در انگلیسی به outlook برگردانده اند، لیکن خود این لفظ در معنای دقیق جامعه شناختی اش، عیناً به زبان های اروپایی وارد شده است و مراد آن، نگرش آدمی به هستی و تعبیر او از آن است که به ازای مجموع داده های شناختی او صورت می گیرد. کسی که زمین را برپشت ماهی یا گاو استوار می داند، و آنکه خورشید را بدور زمین در گردش می پندارد و زمین را مرکز کائنات می انگارد، آنکه وجود آدمی را غایت هستی تصور می کند و هم او که پویش جامعه را به آخرالزمان مختوم می داند همه دارای جهان بینی اند و از اینجاست که جهان بینی به علمی و غیرعلمی بخش می پذیرد. لیکن جهان بینی یک دانشمند، لزوماً علمی نیست بلکه مراد از جهان بینی علمی، نوعی از نگرش به هستی است که در تبیین هستی، به فرهنگ علمی و روندهای عینی کل هستی و جامعه انسانی نظر دارد. پس ممکن و حتی طبیعی است که فیلسوفی دانشمند نیز نتواند از فرهنگ متعلق به قشر اجتماعی خود که به تبع داده های مادی و غیرمادی آن نقش پذیرفته است، جدایی گیرد به طوریکه از این مقوله می توان نمونه هایی را در برون یابی (extrapolation)های برتراند راسل، در مورد آینده حیات اجتماعی که نقش معیارهای قشر اعیان جامعه انگلیسی را با خود دارد، مشاهده کرد.