زندگی همچون سیاست

در تحلیل جوامع خاورمیانه کم نیستند بارقه‌هایی که زندگی همچون سیاست را به اثری درخشان بدل می‌کنند؛ تحلیلی متفاوت با نگاهی از درون به این جوامع و در این میان از همه بیشتر به مصر و ایران. تأکید اصلی اثر بر جریان‌ها، حرکت‌ها و تاکتیک‌هایی است که در «آن پایین»، توسط مردم عادی، برای گذران زندگی و امرار معاش، حضور در عرصهٔ عمومی، ارتقای کیفیت زندگی و یا مقاومت سیاسی اتخاذ می‌شود.

بیات، با اجتناب از افتادن در دامِ گفتارهای شرق‌شناختی یا اروپامحور، به وجوه ساختاری و تاریخی جوامع خاورمیانه نیز توجه دارد. او از ساختارهای تاریخی این جوامع همچون، پوپولیسم پسا استعماری، نولیبرالیسم اقتصاد جهانی، ساختارهای اقتدارگرای دولتی و قیم‌مابی در زندگی خانوادگی و محله‌ای و تأثیر این فرآیندهای ساختاری در زندگی اجتماعی و بیان سیاسی جوامع خاورمیانه پرده بر می‌دارد.

بیات با باز تعریف نظریه‌های جنبش‌های اجتماعی و جامعه‌شناسی انقلاب‌ها، روندهای توسعه و تغییر در درون جوامع خاورمیانه، نسبت دولت و جامعه مدنی و نحوهٔ ظهور و بروز سیاست در زندگی این مردمان را بیان می‌کند. در فصلی از کتاب شاهدیم که نویسنده به نحوی درخشان ۴ استراتژی تحلیلی در برخورد با فقرای شهری، یعنی «فقیران منفعل»، «استراتژی بقا»، «جنبش قلمرو شهری» و «مقاومت هر روزه» را مورد ارزیابی و نقد قرار می‌دهد و از این طریق تز خود در مورد «پیشرَوی آرام» را تبیین می‌کند.

آنچه برای نویسنده اهمیت دارد، فهم این نکته است که مردم عادی، یعنی تهیدستان شهری، زنان، جوانان و… چگونه فکر و عمل می‌کنند. صورت‌بندی مفاهیم و مقولاتی همچون ناجنبش‌های اجتماعی، پیشرَوی آرام، اصلاح و شبکه‌های انفعالی در همین راستا انجام می‌شود.
کتاب زندگی همچون سیاست را باید در زمرهٔ آثاری به شمار آورد که در مورد زندگی و سیاست در خاورمیانه، گشایندهٔ افق‌هایی تازه‌اند.
آصف بیات خودش در پیش‌گفتار این کتاب چنین تشریح می‌کند:

مقالاتی که در این مجلد گرد آمده‌اند؛ در باب عاملیت و تغییر در خاورمیانهٔ مسلمان‌اند؛ جوامعی که در آن‌ها به نظر می‌آید دین موقعیت مهمی داشته باشد. تمرکز آن‌ها به ویژه بر صورت‌بندی تحولات سیاسی-اجتماعی‌ای است که توسط نیروهای اجتماعی داخلی، یعنی گروه‌ها و افراد ایجاد می‌شود. در اینجا بر شیوه‌های متنوعی متمرکز شده‌ام که مردم عادی، فرودستان، یعنی تهیدستان شهری، زنان مسلمان، جوانانی که در حال آشنایی با جهان‌اند و دیگر توده‌های مردم از طریق آن‌ها تلاش می‌کنند بر تغییر و تحولات جوامعشان از رهگذر خودداری از خروج از عرصه اجتماعی و سیاسی‌ای که تحت کنترل دولت‌های خودکامه، سیطرهٔ اخلاقی و اقتصادهای نولیبرال قرار دارد، تأثیر بگذارند و فضاهای جدیدی را خلق و کشف کنند که بتوانند نارضایتی خود را بر زبان آورده و به منظور دستیابی به زندگی بهتر ابراز وجود کنند.

ابزارهایی که از طریق آن‌ها مردم عادی جوامع خود را تغییر می‌دهند، صرفاً به تظاهرات و انقلاب توده‌ای محدود نمی‌شود؛ آن‌ها بازتاب بسیج مردمی‌اند؛ اما مردم بیشتر به آنچه «نا جنبش» خواهم نامید روی می‌آورند که عبارت است از اقداماتِ جمعی میلیون‌ها فعالِ فردی که در میادین، کوچه‌پس‌کوچه‌ها، دادگاه‌ها یا اجتماعات انجام می‌گیرد. از این‌رو این کتاب، درباره «هنر حضور» است؛ داستان عاملیت در زمانه عسرت.