کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول - جلد 1

این کتاب بوسیله نویسنده اکراینی قرن نوزدهمی ایلیا پطروشفسکی که ااز نویسندگان وخاور شناسان معاصر است نوشته شده وبه وسیله کریم کشاورز ترجمه شده گام بزرگی است برای نمایاندن زندگی کشاورزان و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، مناسباتی که تا پیش از تقسیم اراضی تا اندازة زیادی به قوت خود باقی مانده بود. این کتاب در واقع تاریخ اجتماعی روستاها است. پطروشفسکی به‌خوبی در این کتاب نشان داده است که حملة مغول موجب شد نوعی اقتصاد موچ‌نشینی مبتنی بر دامداری توأم با یک نظام عشایری به‌منظور جنگجوئی دائم با ستمگری و قساوت بی‌سابقه‌ای در سرزمینی استقرار یابد که مردم آن با ایجاد شبکه‌های متعدد آبیاری و فنون پیشرفته کشاورزی در یک جامعة روستایی ساکن و وابسته به زمین در حال افزایش دائمی نیروهای تولیدی و بهبود روش‌های زراعتی بودند و مغولان زمین‌های مزروع ایشان را غصب و تصاحب می‌کردند و واحدهای شکوفا بدین طریق به دشت مبدل می‌گشت و کشاورزی پربرکت ایران در بسیاری از نواحی آن جای خود را به دامداری صحرانشینی داد. اما پس از فرونشستن اولین حملات مغول و امحاء کشاورزی منظم به‌علت غارت و اخذ مالیات‌های کمرشکن از زارعین، محصولات کشاورزی کاهش یافت درنتیجه عده‌ای از خوانین مغول متوجه شدند که ادامة چپاول و غارت منجر به ویرانی مملکت می‌شود. در اینجا افراد تیزهوشی همچون رشیدالدین فضل‌الله وزیر و مشاور غازان‌خان توانست غازان‌خان را وادار به انجام اصلاحات ارضی نماید که تا اندازه‌ای موجب احیای کشاورزی گردید. پطروشفسکی این اصلاحات را به تفصیل شرح داده و متذکر شده است که با وجود اصلاحات غازان‌خان، تأثیر مغول در سیستم مالکیت ارضی ایران از جهت مرتبط‌کردن نظام فئودالیسم با نظام ایلی و عشایری و ایجاد اقطاع و وضع خراج و عوارض فئودالی بسیار عمیق بوده است به طوری‌که تا هفت قرن بعد از آن دوران همچنان برقرار مانده است.
موضوعات بسیار مهم دیگری که پطروشفسکی مورد تحقیق و شرح و بسط دقیق قرار داده شیوه‌های آبیاری، باغداری، خرمن کوبی، نوغانداری و طریقه مبارزه با ریگ روان، مبارزه با آفات و به‌طور کلی فنون کشاورزی است. توضیحات او دربارة انواع محصولات و اشجار و گیاهان در نقاط مختلف ایران استعداد و گذشتة کشاورزی ایران را آشکار می‌سازد و این تحقیقات برای طرح‌های کشاورزی بعدی در کشور اهمیت دارد.