التوسل الی الترسل

به اهتمام: احمد بهمنیار
با مقدمه: علامه قزوینی

علامه قزوینی می نویسد:
کتاب التوسل الى الترسل-و آن عبارتست از مجموعۀ منشآت بهاء الدین محمد بن مؤید البغدادى منشى علاء الدّین تکش خوارزمشاه که از سنۀ  ۵۶٨  الى  ۵٩۶  در خوارزم و خراسان و قسمتى از ایران سلطنت نمود و دولت سلجوقیۀ ایران بدست او منقرض گردید.
در لباب الألباب در موضع مذکور در خصوص کتاب حاضر گوید
«و مجموع رسالات او که موسوم است بالتوسل الى الترسل بحرى است محیط مملو بدرر معانى و سپهرى بسیط مشحون بدرارى غرایب و کمال فضل او در آن پیداست که گذشتگان را در خجلت انداخته است و آیندگان را در تکاپوى طلب افکنده و افاضل کتاب و اصحاب صنعت و ارباب حکمت را سرمایۀ کامل بدست داده و براى مذکران عالى‌سخن ذخیرۀ شگرف نهاده» .
و در مرزبان‌نامه در ضمن تعداد کتب معروفۀ انشاء گوید
«و رسالات بهاء الدین بغدادى منشى حضرت خوارزم که برسالات بهائى معروفست و اگر بهائى باشد بثمن هر جوهر ثمین که ممکن بود حصیاتیکه در مجارى انهار بیانش یابند ارزان و رایگان نماید» .
مخفى نماناد که این کتاب هم از لحاظ ادبى یعنى براى مقایسه بین طرق مختلفۀ انشاء نثر فارسى در اعصار مختلفه و تحصیل ملکۀ کتابت از ممارست اسالیب متنوعۀ مذکوره، و هم از لحاظ تاریخى بواسطۀ اشتمال آن بر اشارات کثیره ببسیارى از وقایع تاریخى اواخر دورۀ خوارزمشاهیه و معاصرین ایشان از غوریه و اتابکان آذربایجان و غیرهم فوق‌العاده مهم است

مرحوم احمد بهمنیار در مقدمه می نویسد:
مللى که از تمدن برخوردارند براى حفظ وحدت ملى خود وسائلى در دست دارند که هریک بسالها بلکه قرنها تجربه و آزمون بدست آمده و در استوار داشتن بنیاد ملیت اقوام و ملل اثرى خاصّ دارد، و یکى از آن وسائل که در اولین درجۀ اهمیت میباشد اینست که در محفوظ و محترم داشتن آثار تاریخى خود بویژه آثار علمى و ادبى میکوشند
معتبرترین سندى که یک ملت مى‌تواند در اثبات قدم تمدّن خویش بدان استناد نماید نوشته‌هایى است که پیشینیان او از روزگاران قدیم براى او بیادگار گذارده‌اند، و ملت کهن سال ایران در داشتن اینگونه اسناد تاریخى بر بیشتر ملل متمدن این عصر مقدم است، و گذشته از کتیبه‌ها و الواح و نقوش و تصاویر و نامه‌ها که از عهد هخامنشى و ساسانى در دست دارد، همان آثار علم و ادب اسلامى در اثبات قدمت تمدن و تقدّم علمى او کافى است، چه قسم اعظم آن آثار بگواهى مورّخین مشرق و مغرب و باعتراف نویسندگان پارسى و تازى نتیجۀ افکار دانشمندان و فرهنگیان ایرانى‌نژاد است.
این کتاب نمونۀ از انشاء فارسى در قرن ششم هجرى و مورد استفادۀ کسانى است که بادبیات ایران و تحقیق در ادوار و اطوار مختلف آن علاقۀ خاص دارند.