مجموعه رسایل خواجه عبدالله انصاری
امتیاز دهید
نویسنده:
خواجه عبدالله انصاری
امتیاز دهید
بکوشش: محمدسرور مولایی
«ظاهرا خواجه عبد اللّه انصارى نخستین نویسنده‌اى است که نثر فارسى را در بیان معانى شعرى با تمام مشخّصات و تکلّفات آن به کار برده است. در این قبیل آثار نثر او عبارت است از قطعاتى متقابل و متوازن که در آن فقط در مواردى معدود براى ربط افکار و معانى ممکن است قطعه‌اى بدون قرینه در رشته کلام آورده شود. . .»
علاوه بر این‌ها باید افزود که پیر هرات از آیات و احادیث نیز در قرینه‌هاى سجع بسیار استفاده کرده است و این امر با توجه به اقتباس آیات و احادیث در نثر فارسى تا دورۀ خواجه عبد اللّه انصارى با چنین پیمانه‌اى و با مراعات دقایق خاص فنّى سابقه نداشته است، زیرا در گذشته آیات و احادیث در ضمن نثر به عنوان شاهد و سند یا به گونه‌اى که تأیید مطالب پیش گفته باشد، درج مى‌شده است و به جنبه‌هاى زیبایى و آرایش کلام توجهى به عمل نمى‌آمده است.
همچنین پیر هرات در زمینه استعمال شعر در نثر فارسى و مراعات مناسبت‌هاى مختلف راهگشاى آیندگان بوده است یعنى وى در عین ایجاد پیوندهاى فنّى میان شعر و نثر و استفاده از آن در تکمیل معنى و توصیف و تأیید و نظیره‌سازى و مانند آن دایره استعمال آن را که پیش ازین تنها براى تأکید و استشهاد به کار مى‌رفت، گسترش داد و همین‌طور از انواع قالب‌هاى شعر فارسى در رسائل خویش براى بیان معانى گوناگون و متناسب با ساختمان رساله‌ها که هر یک داراى ویژگى خاص است استفاده کرده است.
با توجّه به تاریخ تطوّر نثر فارسى و دورۀ زندگانى خواجه عبد اللّه انصارى و آثار او، باید وى را پدیدۀ استثنایى به شمار آورد زیرا آنچه را که او در نثر فارسى در سده پنجم هجرى انجام داد پیش از او سابقه نداشت و پس از او نیز تا اواخر سده هفتم نظیرى نیافت.
فهرست مطالب
عنوان صفحه پیش‌گفتار نه-پنج
معرفى نسخه‌ها هشتاد و چهار-ده
ساختمان و محتواى رسائل دویست و هشت-هشتاد و پنج
رسالۀ چهل و دو فصل در حکایت مشایخ ٢۵٢ - ١
رسالۀ صد میدان ٣٣۴ - ٢۵٣
رسالۀ محبت‌نامه ٣٧٢ - ٣٣۵
رسالۀ سؤال دل از جان ٣٩٣ - ٣٧٣
رسالۀ ذکر ۴٢٧ - ٣٩۵
رسالۀ و من مناجاته و فوائده قدّس سرّه ۴٣٨ - ۴٢٩
و من کلامه قدس سرّه ۴۴٢ - ۴٣٩
رسالۀ واردات ۴۵٨ - ۴۴٣
رسالۀ و من مقالاته فى الموعظة ۴٧٢ - ۴۵٩
رسالۀ بى‌نام ۴٩٢ - ۴٧٣
رسالۀ و من مقولاته رضى الله عنه ۴٩٧ - ۴٩٣
رسالۀ کلمات ۵١٠ - ۴٩٩
رسالۀ پردۀ حجاب حقیقت ایمان ۵٣۴ - ۵١١
رسالۀ کنز السالکین ۵٩٢ - ۵٣۵
پیوست‌هاى کنز السالکین ۶٣١ - ۵٩٣
عنوان صفحه رساله قلندرنامه ۶۴٢ - ۶٣٢
رساله الهى‌نامه ۶٧۵ - ۶۴٣
رساله‌اى از مجموعۀ ٧٨٨ هجرى ۶٩٢ - ۶٧٧
رسالۀ فوائد ٧٠۴ - ۶٩٣
برگزیده‌هایى از طبقات الصوفیة ٧٠۵
فهرست‌ها:
فهرست اشعار فارسى ٧١٩
فهرست آیات و پاره‌هاى قرآن کریم ٧۵٠
فهرست احادیث و روایات و ترجمه آنها که در متن آمده ٧۵٩
فهرست کلمات قصار ٧٧١
فهرست اصطلاحات ٧٧١
فهرست اشخاص و اقوال و نام جاى‌ها ٨٠٣
فهرست لغات و ترکیبات ٨٢۶
گوشه هایی از زیبایی کتاب
۞
کعبۀ دل را از بتان هوا خالى ناکرده آن را قبله ساخت. لاجرم افتاد چنانکه برنخاست . . . !
۞
الهى، ظاهرى داریم شوریده، باطنى داریم در خواب، سینه‌اى داریم پرآتش، دیده‌اى داریم پرآب، گاه در آتش سینه مى‌سوزیم و گاه در آب چشم غرقاب، و الیه المرجع و المآب. لا إله الاّ اللّه، لا إله الاّ هو.
۞
باد مباش که به هر ناکسى وزى و چون آتش مباش که در هر خسى آویزى، و چون خاک مباش که با هر ناچیزى بیامیزى و چون آب مباش که با هر جنسى بیامیزى. در سخاوت چون باد باش که بر هر کسى بوزى، و در شفقت چون آب باش که در هر نفسى برسى؛ امّا در صحبت وحشى باش تا با هر کسى نیامیزى، و در محبّت چون آتش باش تا برافروزى...
بیشتر
«ظاهرا خواجه عبد اللّه انصارى نخستین نویسنده‌اى است که نثر فارسى را در بیان معانى شعرى با تمام مشخّصات و تکلّفات آن به کار برده است. در این قبیل آثار نثر او عبارت است از قطعاتى متقابل و متوازن که در آن فقط در مواردى معدود براى ربط افکار و معانى ممکن است قطعه‌اى بدون قرینه در رشته کلام آورده شود. . .»
علاوه بر این‌ها باید افزود که پیر هرات از آیات و احادیث نیز در قرینه‌هاى سجع بسیار استفاده کرده است و این امر با توجه به اقتباس آیات و احادیث در نثر فارسى تا دورۀ خواجه عبد اللّه انصارى با چنین پیمانه‌اى و با مراعات دقایق خاص فنّى سابقه نداشته است، زیرا در گذشته آیات و احادیث در ضمن نثر به عنوان شاهد و سند یا به گونه‌اى که تأیید مطالب پیش گفته باشد، درج مى‌شده است و به جنبه‌هاى زیبایى و آرایش کلام توجهى به عمل نمى‌آمده است.
همچنین پیر هرات در زمینه استعمال شعر در نثر فارسى و مراعات مناسبت‌هاى مختلف راهگشاى آیندگان بوده است یعنى وى در عین ایجاد پیوندهاى فنّى میان شعر و نثر و استفاده از آن در تکمیل معنى و توصیف و تأیید و نظیره‌سازى و مانند آن دایره استعمال آن را که پیش ازین تنها براى تأکید و استشهاد به کار مى‌رفت، گسترش داد و همین‌طور از انواع قالب‌هاى شعر فارسى در رسائل خویش براى بیان معانى گوناگون و متناسب با ساختمان رساله‌ها که هر یک داراى ویژگى خاص است استفاده کرده است.
با توجّه به تاریخ تطوّر نثر فارسى و دورۀ زندگانى خواجه عبد اللّه انصارى و آثار او، باید وى را پدیدۀ استثنایى به شمار آورد زیرا آنچه را که او در نثر فارسى در سده پنجم هجرى انجام داد پیش از او سابقه نداشت و پس از او نیز تا اواخر سده هفتم نظیرى نیافت.
فهرست مطالب
عنوان صفحه پیش‌گفتار نه-پنج
معرفى نسخه‌ها هشتاد و چهار-ده
ساختمان و محتواى رسائل دویست و هشت-هشتاد و پنج
رسالۀ چهل و دو فصل در حکایت مشایخ ٢۵٢ - ١
رسالۀ صد میدان ٣٣۴ - ٢۵٣
رسالۀ محبت‌نامه ٣٧٢ - ٣٣۵
رسالۀ سؤال دل از جان ٣٩٣ - ٣٧٣
رسالۀ ذکر ۴٢٧ - ٣٩۵
رسالۀ و من مناجاته و فوائده قدّس سرّه ۴٣٨ - ۴٢٩
و من کلامه قدس سرّه ۴۴٢ - ۴٣٩
رسالۀ واردات ۴۵٨ - ۴۴٣
رسالۀ و من مقالاته فى الموعظة ۴٧٢ - ۴۵٩
رسالۀ بى‌نام ۴٩٢ - ۴٧٣
رسالۀ و من مقولاته رضى الله عنه ۴٩٧ - ۴٩٣
رسالۀ کلمات ۵١٠ - ۴٩٩
رسالۀ پردۀ حجاب حقیقت ایمان ۵٣۴ - ۵١١
رسالۀ کنز السالکین ۵٩٢ - ۵٣۵
پیوست‌هاى کنز السالکین ۶٣١ - ۵٩٣
عنوان صفحه رساله قلندرنامه ۶۴٢ - ۶٣٢
رساله الهى‌نامه ۶٧۵ - ۶۴٣
رساله‌اى از مجموعۀ ٧٨٨ هجرى ۶٩٢ - ۶٧٧
رسالۀ فوائد ٧٠۴ - ۶٩٣
برگزیده‌هایى از طبقات الصوفیة ٧٠۵
فهرست‌ها:
فهرست اشعار فارسى ٧١٩
فهرست آیات و پاره‌هاى قرآن کریم ٧۵٠
فهرست احادیث و روایات و ترجمه آنها که در متن آمده ٧۵٩
فهرست کلمات قصار ٧٧١
فهرست اصطلاحات ٧٧١
فهرست اشخاص و اقوال و نام جاى‌ها ٨٠٣
فهرست لغات و ترکیبات ٨٢۶
گوشه هایی از زیبایی کتاب
۞
کعبۀ دل را از بتان هوا خالى ناکرده آن را قبله ساخت. لاجرم افتاد چنانکه برنخاست . . . !
۞
الهى، ظاهرى داریم شوریده، باطنى داریم در خواب، سینه‌اى داریم پرآتش، دیده‌اى داریم پرآب، گاه در آتش سینه مى‌سوزیم و گاه در آب چشم غرقاب، و الیه المرجع و المآب. لا إله الاّ اللّه، لا إله الاّ هو.
۞
باد مباش که به هر ناکسى وزى و چون آتش مباش که در هر خسى آویزى، و چون خاک مباش که با هر ناچیزى بیامیزى و چون آب مباش که با هر جنسى بیامیزى. در سخاوت چون باد باش که بر هر کسى بوزى، و در شفقت چون آب باش که در هر نفسى برسى؛ امّا در صحبت وحشى باش تا با هر کسى نیامیزى، و در محبّت چون آتش باش تا برافروزى...
دیدگاه‌های کتاب الکترونیکی مجموعه رسایل خواجه عبدالله انصاری