محاکمه اللغتین

نقد میر علی شیر نوایی : بررسی (( محاکمه اللغتین ))
برت جی. فراگنر ( بامبرگ )
برگه 89 کتاب : تاریخ پیوستگی های فرهنگ ایران با فرهنگ زبان های ترکی
(( برت جی )) بخش هایی از مقدمه (( روبرت دورو )) را نقل میکند :
... نوایی مدعی است که ترکی - او هرگز اصطلاح چغتایی را به کار نمی برد - برای این موضوع ( یعنی ادبیات ) واقعا بر فارسی برتری دارد. او... شرح آثار ادبی خود را... شاهدی بر این بالندگی قرار می دهد تا خواننده را متقاعد سازد که نظر قیاسی او درباره شایستگی های ترکی و فارسی از معلومات عمیق وی در هردو زبان ناشی شده است و صرفا متکی بر حمایت او ( از ترکی ) نیست... امروزه هر زبان شناسی... ناچار نتسجه می گیرد که نوایی استدلال ضعیفی در رابطه با موضوع خود به کار گرفته است, زیرا بحث اصلی او این است که در فرهنگ ترکی واژه های زیادی وجود دارد که معادل دقیق آنها در فارسی یافت نمی شود... به علاوه, در صورتی که حتی رساله نوایی معتبرشناخته شود, او منظور خود را با زیاده روی خراب کرده, تردیدی نیست که از روی ناآگاهی, واژه های غیر ترکی ( دورو تقریبا تخمین می زند که حداقل 50 درصد رساله نوایی شامل واژه های عربی و فارسی است ) را به کار گرفته و این در حالی است که ایرانی ها را به دلیل نیازشان به عاریه گرفتن از ترکی به سخره گرفته است... نوایی برای تاکید از بر ادعای برتری زبان ترکی استدلال شگفتی را نیز مطرح می سازد و می گوید بسیاری از ترک ها به فارسی نیز سخن می گویند, اما تنها چند ایرانی معدود توانسته اند بر ترکی تسلط کامل داشته باشند... بنابراین نمی توان گفت که رساله نوایی, رساله ای عالمانه درباره زبان, آن طور که می خواسته نیست... مع هذا... شاید این رساله به عنوان یک میراث اولیه در ادبیات چغتایی برای لغت شناسان و زبان شناس ها بسیار جالب است. رساله مذکور خود را به عنوان یک منبع نحوی, لغت شناسی, و علم معانی, ستایش آمیز جلوه میدهد, به همین دلیل و نه به دلایل دیگر, این اثری است که بسیاری از ترک شناسان و نه تنها خاورشناسان باید با آن آشنا باشند.