تاریخ قره باغ

مقدمه، تصحیح و تحشیه: حسین احمدی

از مقدمه کتاب:
بعد از قتل نادرشاه افشار، به دلیل نبودن حکومتی واحد و قدرتمند، قفقاز نیم قرن به حال خود رها شد؛ در نتیجه برای حاکمان منطقه فرصتی برای افزایش قدرتشان فراهم گشت. با روی کار آمدن آقا محمدخان به صورت موقتی، به نوعی مرزهای ایران دوره نادری زنده شد. در سالهای آغازین سلطنت فتحعلیشاه، به دلیل حضور سه قدرت برتر دنیا - انگلیس، فرانسه و روسیه - در ایران، حاکمیت ایران ناخواسته تحت الشعاع منافع قدرتهای بزرگ قرار گرفت و به میدانهای بزرگ دیپلماسی دنیا با حداقل اطلاعات لازم کشیده شد در نتیجه ضمن از دست دادن اعتماد به نفس به هر ریسمان جهت مقابله با هجوم روسها چنگ زد و سیاست خارجی کشور را در اختیار سفرای فرانسه یا انگلیس - گاردان و اوزلی - قرار داد و آنها نیز بر اساس منافع ملی خود به هر طرف که خواستندف دست ما را گرفتند و کشیدند و بردند. زمانی خود را در آغوش فرانسه انداختیم و به انگلیس اعلان جنگ دادیم و وقتی هم ظاهرا با انگلیس دوستی بهم زدیم، با فرانسه قهر کردیم. پایان ناخوش و دردناک فقط برای ما باقی ماند و آن هم جدایی تمام سرزمین های ماوراء ارس از پیکره ایران بود.
قره‌باغ در سال ۱۱۹۳ در پی جنگهای ایران و روسیه تزاری در زمان فتحعلی شاه و انعقاد پیمان گلستان از ایران جدا شد.

کتاب با مقدمه ای مفصل به قلم مصحح آغاز می شود که در حدود نیمی از حجم کتاب را به خود اختصاص داده و در آن از جغرافیای قره باغ، کوه های قره باغ، سرگذشت تاریخی قره باغ از عصر صفویه تا قاجار، به ویژه حوادث مربوط به هجوم روس ها به قفقاز و جنگ های ایران و روس سخن می گوید. مصحح همچنین چهار منبع تاریخی دیگر را که درباره منطقه قره باغ تدوین شده، معرفی می کند و پس از آن درباره میرزا جمال جوانشیر قره باغی و کتاب او، به تفصیل صحبت می کند. متن اصلی کتاب از بیست فصل با این عناوین تشکیل شده است: 1 در بیان وضعیت جغرافیایی ولایت قره باغ، 2 در بیان تبعیت و عادت و قواعد قدیم ولایت قره باغ در عهد صفویه، 3 در بیان نسب و حکومت مرحوم پناه خان، 4 در بیان صدور فرمان به اسم خانی و حکومت مرحوم پناه خان، 5 در بیان حکومت ابراهیم خان و قواعد و وقایع آن زمان، 6 در بیان وقایع و خاتمه آقا محمد شاه، 7 کشته شدن آقا محمد شاه و معاودت ابراهیم خان ازبلکان به قره باغ، 8 جنگ های دوره دوم روس و ایران، 9 مدت حکومت خان های قره باغ، 10 آثار و عمارت بجا مانده از پناه خان و ابراهیم خان در قره باغ، 11 در نظام و ضابطه ابراهیم خان و قواعد در ایام حکومت او، 12 انعام و پیشکش، 13 تامین هزینه همراهان، 14 درآمد ابراهیم خان، 15 اخلاق و رفتار ابراهیم خان، 16 اسبان ابراهیم خان، 17 کارگزاران ابراهیم خان، 18 عمله جات و متکلفان امور، 19 اولاد ابراهیم خان، 20 سبب وارثت و ولیعهد بندگان مهدیقلی خان. در پایان کتاب، نسب نامه خاندان جوانشیر، فهرست منابع و فهرست اعلام آمده است.