جغرافیای حافظ ابرو - جلد ۳

نسخه تایپی

جغرافیای حافظ ابرو - جلد ۱:
http://ketabnak.com/comment.php?dlid=۴۵۶۸۳

جغرافیای حافظ ابرو - جلد ۲:
http://ketabnak.com/comment.php?dlid=۴۵۶۸۴

جغرافیای حافظ ابرو،که علاوه بر اطلاعات جغرافیایی مشحون به اطلاعات تاریخی ارزشمند نیز هست مشتمل بر دو مجلد می باشد.
برخی از بخش های آن دستاورد مشاهدات و سفرهای حافظ ابرو و بعضی دیگر از بخش هایش برگرفته از کتاب ها و آثار جغرافیادانان پیشین است. همانگونه که عزیزالله بیات، نویسنده کتاب شناسایی منابع و مآخذ تاریخ ایران، نیز بدان اشاره داشته در جلد نخست آن از جغرافیای تاریخی سرزمین های حاشیه مدیترانه، ارمنستان، فرنگستان، عراق، خوزستان، فارس و کرمان سخن به میان آمده و پاره ای ویژگی های جغرافیایی این سرزمین ها ازجمله دریاها، کوه ها و رودهای آنها بیان شده است.
دومین جلد جغرافیای حافظ ابرو دربرگیرنده مطالبی درباره خراسان و حکام و پادشاهان آن از روزگار فتوحات اسلامی تا دوران پادشاهی شاهرخ تیموری است. بایسته و شایسته است یاد شود رونق بازار علم و ادب در خراسان روزگار شاهرخ و به ویژه پایتخت آن، هرات، تا بدان پایه بوده که حافظ ابرو را ملزم ساخته است تا در این باره به همراه توصیف مفصل آبادانی شهرهای خراسان و مشهور آفاق دانستن شهر هرات (از جهت پشتیبانی بی دریغ شاهرخ از دانشمندان) چنین ابیاتی نیز بسراید:
در خراسان هری (هرات) بهشت برین شد به عهد معین دولت و دین، شاهرخ پادشاه هفت اقلیم خلدالله ملک آیین گر کسی پرسند زتو از شهرها کدام خوشتر گر جواب راست خواهی داد او را گو هری این جهان چون بحر دان درون خراسان چون صدف در میان آن صدف شهر هری چون گوهری
تاریخ حافظ ابرو یا همان زبده التواریخ که سهم بیشتری در معروفیت حافظ ابرو نسبت به کتاب جغرافیایش دارد تاریخ عمومی جهان، دنیای اسلام و ایران از آغاز خلقت تا سال ۸۲۹ هجری را دربر می گیرد. حافظ ابرو این کتاب را در سال ۸۳۰ هجری به نام شاهزاده بایسنقر به پایان رسانید. این کتاب مشتمل بر چهار جلد است و حافظ ابرو خود آن را به چهار ربع به شرح ذیل تقسیم و تفکیک کرده است :

(ربع نخست) تاریخ عمومی جهان از ابتدای آفرینش تا آغاز دوران زندگانی پیامبر اکرم. حافظ ابرو در این بخش تاریخ پیامبران و پادشاهان باستانی ایران را بازگو کرده است.
(ربع دوم ) این ربع خود به چهار باب تقسیم می شود. باب یکم در احوال حضرت رسول، باب دوم در احوال خلفای راشدین، باب سوم در تاریخ بنی امیه و باب چهارم در تاریخ بنی عباس تا انقراض آنها به توسط هلاکوخان مغول.
(ربع سوم) این ربع طبقات گوناگون سلاطین اسلام را شامل می شود و خود مشتمل بر دو قسمت مجزا است. در قسمت نخست حافظ ابرو تاریخ سلسله های طاهریان، دیلمیان، غزنویان، سلجوقیان، اتابکان، غوریان و خوارزمشاهیان را مورد بحث و بررسی قرار داده و در قسمت دوم تاریخ مغول از روزگار چنگیز تا سال ۷۳۶ هجری یعنی سال درگذشت ابوسعید بهادرخان، واپسین ایلخان مغول که اندک اقتداری داشت، را بیان داشته است.
(ربع چهارم) این ربع مشتمل است بر شرح حال امیر تیمور گورکان و پسرش شاهرخ. این ربع نیز از دو بخش تشکیل یافته است. بخش نخست آن زندگانی امیر تیمور از تولد تا مرگ را دربر می گیرد و دومین بخش نیز رخدادهای دوران سلطنت شاهرخ را شامل می شود.
ظاهرا عنوان کلی کتاب زبده التواریخ که با نثری ساده و انشایی شیوا و روان نگارش یافته، براساس آنچه خود حافظ ابرو بیان داشته، مجمع التواریخ سلطانی، بوده و همانگونه که عزیزالله بیات، اذعان داشته این کتاب را باید تقلیدی از جامع التواریخ رشیدی که به توسط بزرگمرد وادی اندیشه و سیاست، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، نگارش یافته است برشمرد.
آنچه از مطالعه زبده التواریخ بر می آید آن است که حافظ ابرو در برخی از مباحث از مطالب جامع التواریخ اقتباس کرده و دقیقا بدین سبب است که به نام، ذیل تاریخ رشیدی، نیز معروف و مشهور شده است. با تمام این اوصاف، نیازمند یادکرد است زبده التواریخ با وجود آنکه ارج و اعتبار والایی به ویژه از نظر حق گویی نگارنده اش دارد از نظر ارزش قابل مقایسه و سنجش با کتاب جامع التواریخ نیست.
حافظ ابرو، که بی گمان یکی از پاسداران فرهنگ ایران به شمار می آید سرانجام در سال ۸۳۴ هجری در شهر زنجان چشم از جهان فروبست در حالی که نامی نیکو و آثاری نیکوتر برای تمامی دوران ها از خود به یادگار نهاد.