آیا خدایی هست؟

این کتاب ترجمه ی فارسی کتاب ? IS THERE A GOD نوشته ی ریچارد سوین برن (- 1934)، استاد ممتاز دانشگاه آکسفورد انگلستان در فلسفه ی دین مسیحی، است.
از وی تا کنون ده ها کتاب و مقاله منتشر شده و برخی از آثار او از این قرار است: 1- مکان و زمان (1968)، 2- انسجام خداشناسی (1977)، 3- وجود خداوند (1979)، 4- ایمان و عقل (1981)، 5- خدای مسیحی (1991)، 6- مشیت و مسئله ی شر(1998). (2)
سوین برن آثار خود را در موضوعات فلسفه ، فلسفه ی علم ، فلسفه ی دین، دین مسیحی و برخی موضوعات دیگر به رشته ی تحریر درآورده است. نام برده از فیلسوفان بنام دین در مغرب زمین است که به ویژه با تکمیل و تنقیح برخی از براهین سنتی اثبات وجود خداوند و نیز ارائه تقریرهای جدید از این براهین تلاش کرده است تا نشان دهد اعتقاد به خداوند به باورهای دینی امری است که از طریق عقل می توان بدان دست یافت. او در واقع فیلسوفی عقل گرا است و از این روی با ایمان گرایی یعنی دیدگاهی که نظام های اعتقادات دینی را موضوع ارزیابی عقلانی نمی داند، موافق نیست.
سوین برن بنا به آنچه در بیوگرافی خود آورده ، به ترتیب زمانی و اهمیت از این سه حوزه تأثیر است: 1- دین مسیحی، Christian religion، 2- فلسفه ی غرب، Western philosophy، 3- علم نظری، Theoritical Science. او می گوید ما حصل این تأثیر پذیری ها آن بود که من به سرعت و وضوح به این نتیجه رسیدم که نظریه های علم جدید با پدیده هایی مواجه اند که از مشاهده و تجربه بسی فراتر ند. این نظریه ها مربوط به اتم ها، الکترون ها و کوآرک ها هستند که بسیار کوچکتر از آن اند که شکار حس واقعی و به دور از تخیل شوند. همین طور کهکشان ها، کوآزارها و انفجار بزرگ (مهبانگ) به لحاظ زمانی و مکانی چنان از ما فاصله دارند که با هیچ حسّی واقعی مشاهده نمی شوند.
وی ضمن اشاره به جزم اندیشی ناشی از نظریه ی اثبات گرایی منطقی (پوزیتیویسم) که در دهه های میانی قرن بیستم غلبه داشت و در مخالفت با آن می گوید اگر قرار باشد که ما ملاک «اثبات پذیری قطعی از طریق مشاهده» تأکید کنیم، علم جدید فاقد معنی خواهد شد، زیرا ملاک معناداری نظریه ها «اثبات پذیری» آنها نیست، بلکه ملاک معناداری این حقیقت است که نظریات علمی برای توصیف اتم ها و صفات آنها (مانند سرعت) از کلماتی بهره می گیرند که همانند کلامات مستعمل در زبان متداول اند.
سوین برن با توجه به مبانی برگرفته خود از علم، به این نتیجه رسید که نظریه های متافیزیکی، مانند نظام الهیاتی مسیحی، اولا ًمعنا داراند، ثانیاً توجیه پذیراند، ثالثاً نه تنها نظریه های تبیین کننده ی فرا دامنه اند که حتی فرا دامنه ترین نظریه،highest level of all theory، در میان همه ی نظریه های دیگراند. زیرا تبیین می کنند که اصلاً چرا جهان هستی و چرا دارای عام ترین قوانین طبیعی است و به ویژه قوانینی را که به پدیده هایی نظیر تکامل حیوانات و انسان ها و هر پدیده ی جزئی دیگری منتهی شدند، نیز تبیین می کنند. این پدیده ها را قوانین فرو دامنه نمی توانند تبیین کنند.
از نظر سوین برن، برهان ازروی پدیده های متنوعی نظیر موجودات آگاه و ذی شعور، نظم مناسبِ اشیا از جنبه های مختلف، وقوع پدیده های معجزه آسا در تاریخ، تجارب دینی میلیون ها انسان و برخی برهانهای دیگری که در کتاب «وجود خداوند» و نیز در کتاب حاضر ارائه شده اند، در مجموع و نه هر کدام به تنهایی، تا اندازه ی زیادی وجود خداوند را از عدم او محتمل تر می سازند.

سوین برن خود در ابتدای کتاب می گوید:

فیلسوفان بریتانیا و ایالات متحده، در بیست یا سی سال اخیر بحث جدّی پیرامون وجود خداوند را رواج دوباره داده و به مرتبه ای عالی از غور عقلی رسانده اند. آنان اذعان کرده اند که بحث پیرامون وجود خداوند نه تنها از بالاترین اهمیت بلکه از جاذبه ی عقلی زیادی نیز برخوردار است. این بحث به افزایش چشمگیری در تعداد دانشجویان فلسفه که دروس فلسفه ی دین را انتخاب می کنند منجر شده است واندیشمندان مسیحی در این گونه مباحث پیشترند. اما بخشی از این مباحث به عموم مردمی رسیده است ک تحت تأثیر روزنامه نگاران و گویندگان تلویزیونی به این باور کشانیده شده اند که وجود خداوند به لحاظ نظری آرمانی نافرجام و ایمان دینی امری کاملاً غیر عقلانی است.
چندین کتاب از دانشمندان ممتاز تفکر عمومی را در مورد ایمان دینی تحت تأثیر قرار داده اند، مثلاً کتاب «ساعت ساز کور» از ریچارد داوکینز و کتاب «تاریخ فشرده ی زمان» از استفن هاوکینگ . من با نظریات علمی ای که مؤلفان این کتب از آن ها جانبداری کرده اند، مخالفت نسبتاً اندکی دارم فقط ژرفای شهود طبیعی هاوکینگ و بیان روشن داوکینز را تحسین می کنم. رأی مؤلفان کتب مذکور آن است که نظریه های علمی مطرح شده در این کتاب ها حاکی از عدم وجود خدایی هستند که قوام جهان به او باشد. با وجود این، آنان آشنایی چندانی با مباحث فلسفی ندارند و غالباً از اینکه آرایشان در مورد خداوند تا چه اندازه در معرض نقادی قرار دارد آگاه نیستند. هدف من از تألیف این کتاب روایت کوتاهی از دلیل ایجابی بر وجود خداوند و ارائه آن به بخش وسیعی از عامه ی مردم است تا به جبران وضعیت [ناشی از تألیف کتب الحادی] مدد برسانم. من مبحث «دلیل ایجابی» بر وجود خداوند را پیشتر در کتاب دیگرم، «وجود خداوند» مطرح کرده ام.