تاریخ احزاب سیاسی ایران - جلد 1

قرارداد استعماری ۱۹۱۹، بین ایران و انگلیس
🔹انقلاب روسیه که در اکتبر ۱۹۱۷ انجام شد، سوسیالیست بلشویکها زمام امور را در دست گرفتند و کل نظام و ساختار روسیه تزاری را دگرگون کردند و با نام جدید شوروی سوسیالیستی خود را به جهانیان معرفی نمودند. دولت انقلابی روسیه با پیروی از ایدئولوژی مارکسیسم ـ لنینیسم، تمامی قراردادهای استعماری زمان تزارها را لغو نمود و استقلال و تمامیت ارضی ایران را با پایان عملیات نظامی خشونت آمیز و استعماری لغو ساخت.(۱)
🔹دولت انگلستان که با بروز انقلاب بلشویکی ۱۹۱۷ منافع خود را در ایران در خطر میدید برای جلوگیری از نفوذ تدریجی بلشویسم در ایران به فکر افتاد تا با ترفندی جای خالی روسیه را پر کند و نفوذ خود را بر تمامی ایران بگستراند. در این میان پاره ای از دولتمردان نیاز مبرم به اعاده نظم در مرکز و ولایات را احساس میکردند و همگی بر این نظر بودند که این مهم نیازمند ساماندهی دوباره نظام مالی کشور و تشکیل یک نیروی نظامی یکپارچه و متحد الشکل است، اما این که چگونه و از کدام بودجه به چنین امری دست یابند هنوز مشخص نبود. در این میان #میرزاحسن_خان_وثوق_الدوله که گرایش سیاسی به انگلیس داشت و مانند تعدادی از رجال دیگر هم عصر خویش تنها راه بقای کشور در آن زمان را در همکاری با انگلیس میدانست با کمک انگلیسها به صدارت رسید. با پایان جنگ جهانی اول در اول نوامبر ۱۹۱۸ ایران که در دوران جنگ با وجود اعلام بیطرفی همچنان مورد یورش و هجوم قوای روسیه و عثمانی، انگلیس و حتی آلمان؛ قرار گرفته بود و در دوران جنگ عرصه نبرد و حتی چپاول طرفین جنگ شده بود، طبیعی بود که می بایست پیگیر حقوق تضییع شده خود باشد. بنابراین هیئتی از سوی دولت ایران به ریاست #علی_قلیخان_مشاورالملک_انصاری و #میرزاعلیخان_فروغی_ذکاءالملک و عده ای دیگر روانه کنفرانس صلح پاریس نمود تا برای جلب کمکهای بین المللی جهت اعاده خسارتهای وارده بر ایران در زمان جنگ تلاش کنند.(۲)
🔹هیئت ایرانی در ۲۵ آذر ۱۲۹۷ از تهران عازم پاریس شدند، اما انگلیس تمام تلاش خود را به کار بست تا آن هیئت را از شرکت در کنفرانس صلح محروم سازد. بر اثر تلاش انگلیسیها، اعضای کنفرانس صلح پاریس به این بهانه که ایران در ابتدای جنگ اعلام بیطرفی نموده است و رسما درگیر جنگ نشده است، از شرکت ایران در کنفرانس جلوگیری کردند. این در حالی بود که در تهران #وثوق_الدوله مشغول مذاکره پنهانی با #سرپرسی_کاکس وزیر مختار موقت انگلیس جهت عقد یک قرارداد جدید بود.(۳)
🔹در این مذاکرات محرمانه دو تن از اعضای کابینه وثوق الدوله #نصرت_الدوله_فیروز و #صارم_الدوله نیز شرکت داشتند. بالاخره این قرارداد در نهم اوت ۱۹۱۹(هفدهم مرداد ۱۲۹۸) بین ایران و انگلیس بسته شد.(۴)؛ به موجب این قرارداد مستشاران انگلیسی برای اداراه امور مالی ایران و مستشاران نظامی برای سازماندهی و اداره یک نیروی یکپارچه و متحدالشکل دست به کار میشدند و البته در جهت اجرای قرارداد مبلغ دو میلیون لیره به دولت ایران وام داده میشد. مدیر کل امور مالی سازمان گمرک، راه آهن و سایر تاسیسات اقتصادی ایران تحت نظارت مستشاران انگلیسی قرار میگرفت و در نهایت ایران تحت الحمایه انگلیس میگردید.
🔹طراح اصلی این قرارداد که از سالها پیش درصدد سلطه کامل انگلیس بر ایران بود، #کرزن بود. سیاستمداران انگلیسی چندان از استحکام قرارداد مطمئن بودند که بلافاصله دو هیئت یکی نظامی به ریاست #دیکسن و یکی مالی به ریاست #ارمتیاژ_اسمیت به ایران فرستادند و بی درنگ آغاز به کار کردند. دیکسن به منظور گفتگو در چگونگی اجرای امور نظامی قرارداد و ایجاد ارتش واحد، کمیسیونی با افسران ژاندارمری و قزاق تشکیل داد. از اعضای این کمیسیون #کلنل_فضل_الله_خان_آق_اولی، #ماژورعزیزالله_خان_ضرغامی سالار لشکر و چند تن دیگر بودند. این امر چندان بر ایرانیان بزرگ اندیش گران آمد که #کلنل_فضل_الله_خان که مردی وطن پرست و آزاده بود چون در آغاز کار دریافت که کمک به اجرای این قرارداد خیانت به ایران و ایرانیان است و برای عدم شرکت در این کمیسیون نیز راهی نداشت، برای اینکه دامانش به لوث این گناه عظیم آلوده نشود به نشان اعتراض #خودکشی نمود. خودکشی این جوانمرد مردم را چنان منقلب نمود که آماده قیام شدند.(۵)
🔸منابع:
۱). سیمای احمدشاه، نوشته جواد شیخ الاسلامی، تهران، گفتار، ۱۳۶۸، جلد اول، صفحات ۹۸-۱۰۲.
۲). زندگانی سیاسی احمد شاه، نوشته حسین مکی، تهران، 1357، صفحات ۸۶-۸۷.
۳). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ملک الشعرا بهار، جلد اول، صفحه ۴۳.
۴). روز شمار تاریخ معاصر ایران، باقر عاقلی، جلد اول، صفحه ۹۳. 
۵). کارنامه رضاشاه کبیر، نوشته اقبال یغمایی، صفحات ۲۹-۳۰. 
کانال کتابهای ممنوعه
🆔 @ketab_mamnouee

ملک‌الشعرا بهار از سنین نوجوانی و جوانی با فرهنگ و سیاست آشنایی علمی و عملی پیدا کرد و در این راه با تحمل انواع سختی‌ها و معضلات، کوشش‌ها و روشنگری‌های خود را به منصه ظهور رساند و در مسند تصمیم و قانون‌گذاری در مجلس و حزب قرار گرفت و در زمره برجستگان دوره اول مشروطیت ایران قلمداد گردید و از همین طریق ما را بر بسیاری از وقایع آشکار و پنهان زمان آگاه کرد و در دوره استبداد با روی آوردن به کتاب‌های تاریخی و بررسی و انتشار آنها، به تاریخ شناخت گسترده‌تری یافت به‌طوری که برازنده بود تاریخ روزگار پرآشوب خود را به رشته تحریر درآورد و به انتظار جامعه پاسخ دهد. وی با تشویق کردن جوانان به شناخت گذشته و دور کردن لطمه‌های خیانت‌آمیز و جاهلانه به تاریخ، مسامحه و تعلل را کنار گذاشت و بدون هیچ ادعایی با پذیرش بودن سهو و نسیان، تاریخ احزاب سیاسی ایران را نخست در روزنامه مهر ایران و نوبهار و آن‌گاه به صورت دو جلد کتاب که جلد دوم آن، همت شادروان مهرداد بهار را همراه داشت، به نسل جدید ایران ارائه کرد. این کتاب با همه کمبودها و نقصان‌ها و گاه اشتباهات و خطاهای کوچک و حتی احتیاط کاری‌ها، در زمره بهترین کتاب‌های شناخت جامعه سیاسی ایران از نهضت مشروطیت تا سلطنت رضا خان است و بهار در نگارش آن صداقت علمی و بی‌غرضی خود را نشان داده است و هیچ محققی از خواندن و بررسی آن و بهره‌وری از آن بی‌نیاز نیست.
کتاب مرحوم بهار و چند کتاب همسان دیگر، نه تنها اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران را در آن روزگاران آشکار کرده بلکه نسل پژوهشگر تاریخ معاصر ایران را با شیوه‌های تاریخ‌نویسی و تحولات آن آشنا می‌سازد اما بهار به‌گونه داشتن از تبار فضیلت‌مداری در برابر انواع زورمندان زمان نگارش تاریخی و اجتماعی خود را ناله حق‌طلبانه مردم ایران دانسته و تسلیم ستم‌گران نابخرد و دنیاپرستان سیه‌دل نشده است