داستانهای شیرین امیر حمزه صاحبقران

داستان امیرحمزه صاحبقران خلاصه مسخ شده کتاب رموز حمزه یا حمزه‌نامه است که ظاهرا در دوره صفویه تالیف شده است.

حمزه‌نامه احتمالاً معروف‌ترین قصه مشترک فرهنگهای اسلامی از مغرب تا شمال آفریقا، عربستان، ایران، اندونزی، هندوستان و دیگر سرزمینهای مسلمان‌نشین دنیا ست. این داستان با نامهای گوناگونی همچون حمزه‌نامه، شاهزاده حمزه، جنگ‌نامه امیرالمؤمنین حمزه، اسمار الحمزه، رموز حمزه، داستان امیر حمزه، قصه حمزه، قصه امیرالمؤمنین حمزه، امیر حمزه صاحب قرآن، تاریخ گیتی‌گشا، و برخی عنوانهای دیگر، در نسخه‌های خطی و چاپهای سنگی مختلف موجود ست (جعفری‌مذهب، ۲۰۴-۲۰۵؛ محجوب، ادبیات . ، ۶۲۷، ۱۱۴۲).
هریک از این عنوانها متعلق به یک تحریر این داستان است که با تحریرهای گوناگون و به زبانهای فارسی، عربی، اردو و دیگر زبانهای رایج در خاورمیانه، آفریقای شمالی، شبه‌قاره هند، مالایا، و اندونزی در دست است.
در زبان فارسی، داستان حمزه بیش از ۳ یا ۴ تحریر گوناگون دارد. قهرمان اصلی داستان در تحریرهای کهن، شخصی است به نام حمزه بن ابراهیم که با حمزه بن عبدالمطلب، عمّ رسول اکرم (ص)، فرق دارد؛ اما در تحریرهای جدیدتر، پهلوان داستان عموی پیامبر اکرم (ص) است (همان، ۶۲۷، ۱۱۴۲-۱۱۴۳). چرایی این تبدیل و تغییر معلوم نیست.
نام نویسنده داستان حمزه در دست‌نویسهای مختلف آن به صورتهای گوناگونی آمده است؛ مثلاً در رموز حمزه، راوی داستان «ملا علی خان شکرریز» معین شده است، درحالی‌که برخی از داستانهای کوتاه همین کتاب به «مولانا حیدر قصه‌خوان همدانی» منسوب‌اند (محجوب، همان، ۱۱۰۰). همچنین هرمان اته در توصیف خود از نسخه شماره ۷۸۴ دست‌نویسهای فارسی ایندیا آفیس، نویسنده روایت این نسخه را شخصی به نام «ملا جلال بلخی» معین کرده است، چنان‌که در برخی از نسخه‌هایی که در پاکستان نگهداری می‌شوند نیز از مؤلف با نامهای ملا جلال بلخی و یا ابوالمعالی یاد شده است (همانجا). نیز آقابزرگ ظاهراً به‌سبب اینکه نقیب‌الممالک، مؤلف امیر ارسلان، از داستان امیر حمزه بسیار اقتباس کرده، این داستان را هم از او دانسته است