تحقیق در افکار میرزا ملکم خان ناظم الدوله

از مقدمه:
کتابی که از نظر خوانندگان می‌گذرد حاصل مطالعاتی است که از چند سال قبل شروع نمودم. تحقیق در افکار میرزاملکم خان را ابتدا به صورت رساله دکتری در دانشگاه کلرادو (امریکا) در سال ۱۳۴۸ نوشتم. در آن رساله عقاید و آرای اجتماعی و اقتصادی و سیاسی ملکم خان و تاثیر آن در نهضت مشروطیت مورد بحث و تحلیل قرار گرفت. پس از بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه تهران فرصتی دست داد که مطالعات خود را با توجه به سایر اسناد و مدارک منتشر نشده تکمیل نمایم.
میرزاملکم خان ناظم الدوله از جمله روشنفکرانی است که با نگارش رساله های متعدد در زمینه های سیاسی، فرهنگی و آموزشی در بیداری اجتماعی ایرانیان سهمی به سزا داشته است. درباره وی و در خدمت یا خیانت او قضاوت های گوناگونی شده است که این داوری های متفاوت و حتی متضاد تا حدودی به نحوه نگرش رسمی جامعه در باب ورود افکار جدید مربوط می شود. ملکم خان در زمینه علت شناسی پریشانی احوال ایرانیان و راه نجات آنان مکتوبات فراوانی دارد.
مجموعه کامل آثار ملکم خان هنوز به چاپ نرسیده است. چند جزوه را ملکم خود در لندن به طبع رسانید چند رساله دیگر را هاشم ربیع زاده در اوایل مشروطیت بطور ناقص در تهران منتشر ساخت دوره ناقصی هم از روزنامه «قانون» در همان اوان در تهران تجدید طبع شد در دوره معاصر آقای محمد محیط طباطبائی قسمت اول «مجموعه آثار میرزا ملکم خان» را منتشر ساختند (۱۳۲۷ شمسی) و مقدمه سودمندی درباره زندگی ملکم بر آن نگاشتند آقای دکتر فریدون آدمیت در سیر عقاید اجتماعی جدید ضمن کتاب «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» (۱۳۴۰ شمسی) شخصیت ملکم خان را به عنوان متفکر سیاسی مورد مطالعه قرار دادند...