گفتگو با رودها: سه فیلمنامه مستند

کتاب «گفت‌وگو با رودها» نوشته‌ی محسن مخملباف اثری متفاوت و تامل‌برانگیز از این نویسنده و فیلم‌ساز نامدار ایرانی است که بیش از آنکه یک روایت داستانی صرف باشد، مجموعه‌ای از تاملات فلسفی، سفرنامه‌ای و انسانی‌ست.
این کتاب گزارشی است از سفر محسن مخملباف به سه کشور آسیای میانه: تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان، که در آن با مردمان، تاریخ، فرهنگ، دین، سیاست و زبان این سرزمین‌ها آشنا می‌شود. او با دقتی شاعرانه و نگاهی انتقادی، درباره‌ی تاثیرات استعمار فرهنگی شوروی بر ملت‌های فارسی‌زبان، وضعیت زبان فارسی در این مناطق، و زخم‌های سیاسی و اجتماعی‌ای که بر پیکر آن جوامع نشسته، تامل می‌کند.
در «گفت‌وگو با رودها»، رودهایی چون رودخانه سیردریا و آمودریا نه‌فقط به‌عنوان عناصری طبیعی، بلکه به‌عنوان نمادهای فرهنگی و تاریخی ظاهر می‌شوند. عنوان کتاب نیز استعاره‌ای از همین گفت‌وگوی نمادین با گذشته‌ی مشترک، فرهنگ ریشه‌دار و هویت ازیادرفته‌ی ملت‌های فارسی‌زبان منطقه است.
ازجمله ویژگی‌های اثر عبارتند از:
- زبان شاعرانه و فلسفی: مخملباف در این کتاب، نثر هنری و تفکر فلسفی را در هم آمیخته و فضایی می‌سازد که بیشتر حس گفت‌وگو با یک جهان فراموش‌شده را القا می‌کند تا صرفاً ثبت یک سفر.
- نگاه انتقادی به سیاست و فرهنگ: او وضعیت نابسامان زبان و فرهنگ فارسی در کشورهای هم‌زبان را بازگو کرده و نقش نظام‌های سیاسی سرکوبگر را به نقد می‌کشد.
- پیوند میان گذشته و حال: نویسنده سعی دارد نشان دهد که چگونه رودهای فرهنگ و زبان، اگرچه سد شده یا تغییر مسیر داده‌اند، اما هنوز جاری‌اند و می‌توان با آن‌ها سخن گفت.