میرزا ملکم خان

ترجمه حواشی: مجید تفرشی

پژوهشی در باب تجددخواهی ایرانیان

از سخن ناشر:
میرزا ملکم خان ناظم الدوله (۱۳۲۶-۱۲۴۹ ه) برای تمامی پژوهشگران، به ویژه برای ایرانیان چهره نا آشنایی نیست. بی گمان او یکی از چند چهره نام آور ایران است که در دورانی که ایران با شتاب از غرب و جهان خارج اثر می پذیرفت. در تجددخواهی و نوگرایی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی این سرزمین نقش مهم داشت اما اینکه نقش او در این روند مثبت بوده یا منفی و یا چه اندازه مثبت و چه قدر منفی بوده سخن بسیار گفته شده است.
ما را در این سخن کوتاه هرگز سر داوری نیست اما نمی توان این واقعیت را پنهان کرد که به هر حال ملکم از معدود کسانی است که از نظر شخصیت فردی، نقش اجتماعی و تیپ فکری جلوه های مختلف و گاه متناقض از خود بروز داده است، و بی شک یکی از عوامل اختلاف نظر شدید و عمیق درباره او نیز از همین واقعیت نشات گرفته است.
کتابها و مقالات بسیاری که درباره شخصیت و افکار و آراء و نقش اجتماعی و فرهنگی او نگاشته شده و یا اظهار نظرهای پراکنده فراوانی که در جای جای آثار متفکران و صاحب نظران این قرن ایران و گاه خارج، درباره ملکم شده، غالباً هر کدام به بعدی از اندیشه ها و یا نقش اجتماعی و یا عملکرد شخصی او بها داده و ابعاد و اعمال دیگرش را اعم از مثبت یا منفی یا فراموش کرده و یا کم رنگ جلوه داده و حتی گاه توجیه نامعقول و غیر واقع بینانه ای کرده اند.
اینک کتاب دیگری در سلسله آثار درباره ملکم خان به اهل اندیشه و تحقیق و نظر تقدیم می گردد، این کتاب ترجمه اثر استاد محقق و ایران شناس مسلمان آمریکایی جناب حامد الگار است که سالها پیش نوشته شده و حتی ترجمه متن آن نیز در سالهای قبل آماده شده بود و ترجمه یادداشتها و پاورقیهای مولف محترم اخیراً حاضر و پس از طی مراحل چاپ هم اکنون عرضه می گردد.
هرچند این کتاب نیز نمی تواند «فصل الخطاب» درباره ملکم باشد و تمامی موافقان و مخالفان فکری او را قانع و مجاب کند، اما از امتیازات این اثر تحقیق وسیع رجوع به اسناد متنوع جامعیت و کوشش در حفظ بی نظری است. همین ویژگیها کتاب را خواندنی قابل توجه و تا حدود زیادی قابل اعتماد می نماید...