پیدایش دانش نجوم

از پیشگفتار کتاب:
امروزه اگر دانش نجوم تدریس می شود، بدان سبب است که از اجزاء اصلی علم طبیعی است. اگر می کوشیم بدانیم در کیهان چه می گذرد، انگیزه ما کنجکاوی علمی است. مکانیک آسمانی پیش درآمد علم مکانیک عمومی بود و فیزیک نجومی جزء جدانشدنی فیزیک است. درست است که اخترشناسان ( = اهل احکام نجوم) نیز از پژوهشهای نجومی سود می برند اما این کار هدف اصلی دانش نجوم نیست. در روزگار باستان و قرون وسطی وضع چنین نبود. بنابر رساله ئی. اس. کندی (نشریه انجمن فلسفی آمریکا ۴۶ قسمت دوم ۱۹۵۶) تنها در جهان اسلام بیش از یکصد زیج نجومی وجود داشته است. انگیزه انجام محاسبات و اصلاح و رونویسی این زیجها تنها کنجکاوی علمی نبود وجود آنها برای اخترشناسی واجب بوده است. سلاطین و فرمانروایانی که مبالغ هنگفت برای ایجاد رصدخانه ها و ساختن ابزار دقیق نجومی تخصیص می دادند، تنها به دنبال نام نیک و رواج دانش نبودند بلکه انتظار پیش گوئی های اخترشناختی هم داشتند. در اروپای سال ۱۹۰۰ میلادی یعنی زمان منجمان پرآوازه ای مانند کپلر و تیکو براهه نیز وضع برهمین منوال بود.
اینکه در سرزمینهای اسلامی رصدگران چیره دست و دانشمندان برجسته نجوم نظری فراوان بودند، حقیقت دارد. همچنین می دانیم که این دانشمندان به فرضیه های مربوط به ساختمان کیهان علاقه بسیار داشتند. اما انگشت شمارند آثار مکتوبی که دلالت بر علاقه نظری صرف آنها به نجوم داشته باشد بیشتر زیجها نه حکایت از محاسبه می کند و نه از مشاهده تنها جدولهای اعداد و قواعد کاربرد آنها در اختر شناسی است...