سه رساله در اختراعات صنعتی یا نتیجه الدوله

س‍اع‍ت‌، آس‍ی‍ا، دس‍ت‍گ‍اه روغ‍ن‌ک‍ش‍ی‌

کتاب نتیجه الدوله یا سه رساله در اختراعات صنعتی، از معدود کتابهایی است که در زمینه علم الحِیَل یا صناعه الحیل، آنهم به زبان فارسی نوشته شده و از آخرین آثار مکتوب در این زمینه است که از واپسین روزهای باشکوه دوران تمدن اسلامی و در واقع از دوره احتضار آن به ما رسیده است. در این کتاب طراحی و ساخت ساعت مکانیکی، ماشین روغن کشی و آسیای آبی به تفصیل تشریح شده است. به اجمال باید گفت که علم حِیَل را دانشمندانی چون فارابی، احمد بن یوسف کاتب خوارزمی، ابن ندیم، قطب‌الدین شیرازی، حاجی خلیفه و دیگران از شاخه‌های علوم دوره اسلامی برشمرده‌اند. علت نامگذاری آن به این اسم، ساخت و به‌کارگیری دستگاه‌هایی بود که هریک کار ویژهای را به‌صورت خودکار انجام میداد و از دیدِ مردم آن روزگار محیّر العقول بود؛ از این رو از حیله‌ها و نیرنگ‌ها محسوب می‌شد و به آن «نیرنجات» هم می‌گفتند. این علم قابل تطبیق با مهندسی مکانیک امروزی است.