منابع ژنتیکی و تکامل کشاورزی

بر مبنای مطالعات گیاه و باستان شناسی در ایران

کتاب در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول به پیدایش و گسترش کشاورزی می‌پردازد. فصل دوم به منابع ژنتیکی و پوشش گیاهی آن در ایران اختصاص یافته است. در فصل سوم به بررسی مفهوم گیاه باستان شناسی ابررسی شده است. نویسنده در فصل چهارم به تاریخچه مطالعات گیاه باستان شناسی در ایران و بررسی نتایج آن در محوطه‌های باستانی ایران می‌پردازد و نهایتاً در فصل پنجم روند تکاملی کشاورزی بررسی می‌شود.
نگارنده در این کتاب کوشیده است تا با ترجمه مطالعات مرتبط با گیاه باستان شناسی و گردآوری متون گزارشات باستان شناسی در مناطق مختلف ایران به جمع بندی و گاه‌نگاری این گنجینه ارزشمند بپردازد. در گذشته با توجه به عدم وجود چنین کتاب مفید و راهبردی برای پژوهشگران، همواره این خلا علمی برای تحلیل های بیشتر باقی بود. این کتاب می‌تواند از منابع دانشگاهی در رشته‌های ژنتیک گیاهی، کشاورزی و علوم مرتبط با باستان زیست محیطی قرار گیرد. همچنین می‌توان این کتاب را، نخستین تاریخ سبز ایران نامید.
گیاهان بزرگترین میراث از دوره پیش از تاریخ تاکنون برای بشر بوده و هستند. امروزه مطالعات گیاه باستان شناسی با هدف بازسازی پوشش گیاهی گذشته و شناخت و درک شیوه اقتصاد معیشتی مردمان گذشته، می‌تواند به تجزیه و تحلیل‌های منطقی و محکم‌تری در جهت مدیریت بهتر مجموعه گونه‌های گیاهی و نظریه‌های مربوط به ریشه‌های تعامل انسان، حیوان و گیاه بپردازد. علم گیاه باستان شناسی و کاربردهای آن امروزه از ضروریات کاوش‌های باستان شناسی است. بقایای گیاهی بدست آمده از بافت‌های باستانی مانند زغال چوب، دانه، میوه، و گرده، می‌تواند اطلاعات جامع و مفیدی را درباره منابع طبیعی و زیست محیطی منطقه در اختیار ما قرار بدهد.
شواهد گیاه باستان شناسی نشان دهنده این است که کشاورزی در اوایل دوره هولوسن یعنی حدود ۱۰ هزار سال پیش پدید آمده است. در طول زمان، تغییر از شیوه جمع آوری غذا به سمت تولید غذا، نیازمند و مستلزم اهلی کردن و پرورش گیاهان بوده است. این فرآیند با تغییرات مورفولوژیکی آنها همراه است. تکنولوژی استفاده از بهره‌وری گیاهان و اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، شامل یک سری از فن آوری‌ها مانند انتخاب گونه، مدیریت کشت، تغییر ژنتیکی همراه با انتخاب آگاهانه و یا ناآگاهانه، و ابداع شیوه‌های جدید همچون گرده افشانی، تربیت و هرس هر محصول را بشر به ارمغان آورده است. در دوره نوسنگی بشر اقدام به اهلی کردن و پرورش گیاهان کرد و این امر بتدریج موجب پیدایش کشاورزی شد. در عصر برنز نیز کشاورزی به معنای گسترده‌تری رشد و رونق یافت. بنابراین روند تکاملی گیاهان کشت شده توسط بشر پیش از تاریخ، برای باستان شناسان، گیاه باستان شناسان و متخصصان کشاورزی دارای اهمیت زیادی است.