جستارهایی از تاریخ اجتماعی ایران در عصر قاجار - جلد ۱

از متن کتاب:
پیش از آغاز سخن درباره منصب کلانتر بهتر است، به حقایقی چند که معمولا در بحث از دوره قاجار فراموش می شوند اشاره کنم. دوره قاجار دوره پیش از صنعتی شدن جامعه ایرانی است با یک حکومت نسبتاً ضعیف در این دوره، شهرهای گوناگون و گروههای صنفی نظیر عشایر اصناف و جوامع روستایی تاحدی حکومت خود مختار داشتند. وظیفه اصلی بوروکراسی ایرانی اصلاح وضع مالیات بود تا وقتیکه گروههای صنفی مالیات خودشان را می پرداختند و در نامتعادل کردن کفه ترازوی قدرت کوششی نمی نمودند، اجازه داشتند بدون دخالت زیاد حکومت به امور داخلی خود بپردازند. این سیاست چنانکه از ماهیت بازدارنده نیروی پلیس ایران آشکارست؛ از اندیشه آزادمنشانه به دور
بود. نیروی نخبگان قدرت کافی انسانی در اختیار نداشت، تا قلمرو نفوذ خود را در همه لایه های اجتماع گسترش دهد؛ و بروز رقابت میان دسته های نخبگان یکپارچگی بنیادی آنها را تحت الشعاع قرار داد. بعلاوه محدودیت ارتباطات تا حد زیادی از نفوذ حکومت رکزی جلوگیری می کرد؛ همه اینها حکومت مرکزی را ناگزیر کرد که در ایالات دور از مرکز به نخبگان محلی تکیه کند...