حزب دموکرات کردستان - جلد ۱

تدوین: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات

چپ در ایران به روایت اسناد ساواک

مقدمه:
در بررسی گروههای وابسته به جریان فکری چپ در ایران به حزب دمکرات کردستان ایران می رسیم که این حزب، از سوی عناصر فراری حزب توده پس از زیر ضربه رفتن از سوی رژیم پهلوی در سال ۱۳۲۶ تشکیل گردید. البته ریشه شکل گیری حزب دمکرات کردستان ایران به سالهای ۱۳۲۰ باز می گردد و در واقع باید گفت جنگ جهانی دوم نقطه عطفی در مسائل کردستان ایران به شمار می آید. اگر چه قبل از آن هم شورشها و درگیریهایی در مناطق مختلف کردنشین ایران بوده ولی تا این زمان مسئله خود مختاری و تشکیل حکومت کردی مطرح نبود.
با شروع جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۲۰ قوای آمریکا و انگلیس جنوب ایران را اشغال کردند و نیروهای حکومت شوروی در دوره استالین شمال ایران و از جمله شمال کردستان به مرکزیت مهاباد و پادگان آن را به اشغال نیروهای خود درآوردند و تا پایان جنگ جهانی دوم به مدت پنج سال منطقه زیر نفوذشان بود. در همین زمان اولین تشکیلات سیاسی کردی به نام "کومله ژ - ک" یا "جمعیت تجدید حیات کرد" در شهرستان مهاباد بوجود آمد.
دکتر عبدالرحمن قاسلمو دبیر کل اسبق حزب دمکرات در خصوص چگونگی تشکیل "کومله ژ - ک" چنین می گوید:
بنیانگذاران جمعیت، پانزده نفر بودند که در روز ۲۵ شهریور ماه ۱۳۲۱ در مهاباد جمع شدند و جمعیت ژ - ک را که هدفش رهایی بخشیدن ملت کرد بود تشکیل دادند. در سال ۱۳۲۳ شورویها فعالیت تبلیغاتی فرهنگی شدیدی را در کردستان شروع کردند که منجر به تشکیل انجمن فرهنگی کردستان و شوروی در شهر مهاباد گردید. باشگاه این انجمن محل تجمع و تردد کردها و افراد کومله ژ - ک بود. مقامات شوروی متوجه شده بودند که بدون داشتن یک نوع رهبری روحانی، کومله ژ - ک از پشتیبانی سران قبایل و مردم محروم شده بود خواهد بود. بدین جهت به اعضای کومله توصیه کردند شخص قاضی محمد را به داخل شدن در حزب، دعوت نمایند...