الیگارشی یا خاندانهای حکومتگر ایران: ۲ - خاندان اسفندیاری

برگرفته از متن کتاب:
شخصیت برجسته خاندان اسفندیاری در زمان کریمخان زند، رستم خان پسر اسفندیارخان است که فردی متنفد صاحب املاک وسیع ، نام ورسم در شمال ایران می بود. روابط او با کریمخان زند بد نبود. رستم خان فرمانروای مازندران بشمار میرفت. محمد رضاخان استفندیاری پسر رستم خان نوری حکمران نور و کجور و کلارستاق از بزرگان و رجال نامی و شخصیت های برجسته عصر خود و دارای املاک و علاقه زیاد در حوزه رستمدار و تهران و تبریز و مورچه خوار اصفهان و شیراز بود که فعلا فهرست جمع و خرج بعضی از املاک تنکابن و کلارستاق او در خانواده اسفندیاری موجود نزد سرهنگ فرج اله اسفندیاری و هنوز بعضی از آثار نامبرده از قبیل نهر معروف به ده گیری اطراف چالوس و ساختمان اصطبل محمد رضاخان بگفته قدما و معاصرین بخصوص شادروان میرزا محمد طاهر تنکابنی در دو محال مزبور همچنین در شهر اصفهان مشخص و باقی می باشد. اراضی اولیه مسجد شاه کنون تهران و حمام فعلی آن و حتی ساختمان کنونی حوض آن مسجد متعلق بوی بود که شخصاً رقبات مذکور را وقف نموده و در دوره قاجاریه مسجد و بناهای دیگر ساختمان شد. با این حساب محمد رضاخان از متنفذان و مالکان و سرمایه داران بزرگ ایران بشمار میرفت که در مازندران و تهران و شیراز و اصفهان دارای ثروت هفتگی می بود. بعد از مرگ کریمخان زند قاجاریان برای استقرار نیروی خویش بتکاپو افتادند. آغا محمد خان قاجار خود را به شمال ایران و استرآباد رسانید، تا با تجهیز قوا اختیار قدرت ایران بکف گیرد...