اندیشه های سیاسی آیت الله نایینی

در جنبش مشروطیت ایران نهاد سلطنت استبدادی قاجار به پادشاهی مشروطه مبدل شد، مراجع نجف و مجتهدان ایران نقش اصلی را در شکل دهی به افکار مردم و بسیج اجتماعی جهت پیروزی جنبش بر عهده داشتند. در این میان آیت‌الله محمد حسین غروی نایینی نقش ایدئولوگ جنبش و طراح نظریه نظام سیاسی مشروطه مشروعه سلطنتی را با نوشتن رساله‌ی ((تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله)) ایفا نمود. موضوع این رساله اندیشه‌های سیاسی آیت‌الله نایینی در تطبیق با مدل روش‌شناسی توماس اسپریگنز و تأثیر اندیشه های ایشان بر تحولات سیاسی و اجتماعی دوره‌ی مشروطه تا ابتدای دوره‌ی رضا شاه می‌باشد. مدل روش‌شناسی اسپریگنز دارای دو منطق اصلی بازسازی شده و درونی است که منطق بازسازی شده شامل چهار مرحله‌ی مشاده بحران، علل و عوامل بحران، درمان بحران و مدل حکومت آرمانی می‌باشد که از منظر نایینی مهم ترین بحران استبداد در نهاد سلطنت و نوع روابط بین مردم و حکام که ایجاد کننده استبداد و مستبد هستند و علل بحران استبداد شامل علل سیاسی، فرهنگی و جامعه شناختی و درمان بحران با مدل دولت محقق و قدر مقدور مشروطه‌ی مشروعه سلطنتی و مدل آرمانی حکومت دولت های حق نبوی و علوی و مهدوی می‌باشند. سؤال اصلی این رساله ناظر بر موضوع آن و منطق درونی اندیشه های سیاسی آیت‌الله نایینی می باشد. در تئوری دولت مشروطه مشروعه ی نایینی مجلس شورای ملی، اصل تفکیک قوا، قانون اساسی، آزادی و برابری جزء مهم‌ترین ابزارهای شکل‌گیری نظام مشروطه سلطنتی محسوب می‌گردند. بحران استبداد در اندیشه‌های نایینی ریشه تاریخی دارد و در این رساله به تاریخ اسلام و ایران مورد بررسی قرار گرفته است که شروع این بحران در تاریخ اسلام مربوط به دوره حکومت معاویه ابن ابی‌سفیان اولین خلیفه بنی‌امیه است که در مقابل امامت، خلافت و حکومت امام علی (ع) ایجاد شد و اساس حکومت خود را بر زور و زر و تزویر نهاد. فساد همه جانبه و خود رایی از ویژگی های این نظام سیاسی بود. آیت الله نایینی برای اثبات ادله‌ی خود بر لزوم تشکیل حکومت مشروطه از پنج اصل فقهی مشورت یا شورا، اصل اکثریت (عندالدوران)، اصل امر به معروف و نهی از منکر، قاعده‌ی نفی سبیل، قاعده‌ی حرمت اعانت بر گناه استفاده می کند. او را به دلیل نوآوری‌های فقهی (مجددالاصول) نام نهادند زیرا فقه سیاسی را در دوران جدید به اوج استدلال رساند و الهام بخش بزرگانی چون حضرت امام خمینی (قدس) در بحث ولایت فقیه شد.