تذکره نصرآبادی: تذکره الشعرا - جلد ۲

به‌انضمام: رسائل‌، منشات و اشعار

تذکره نصرآبادی مشتمل بر شرح حال و اشعاری از قریب هزار شاعر عصر صفوی. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مولف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثه مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است. تذکره نصرآبادی گذشته از آنکه در بررسی شعر و شاعریِ عهد صفوی سودمند است ، مرجعی بسیار مهم برای آشنایی با تاریخ اجتماعی و فرهنگ و ادب عامه ایران در آن دوران است. نصرآبادی تذکره خود را با جملاتی به نثر مصنوع در حمد باری تعالی آغاز، و سپس با نثری ساده از فضیلت سخن منظوم بحث می کند و ضمن ذکر تذکره های پیشین و معاصر خود که به نظر می رسد در تالیف تذکره اش از برخی آنها بویژه تحفه سامی متاثر بوده است ، سبب تالیف کتاب (در۱۰۸۳) را ذکر می کند. او در پایان دیباچه و پیش از بیان فصول کتاب ، شاه سلیمان صفوی (حک : ۱۰۷۷ ۱۱۰۵) را مدح می گوید. فصلهای کتاب عبارت اند از: ۱) مقدمه ، در باره شاهان و شاهزادگان صفوی که شعر سروده اند؛ ۲) صف اول ، در باره امیران و ملازمان دربار صفوی و تیموریان هند که شاعر بوده اند، مشتمل بر سه «فرقه »: امیران ایران ، امیران هندوستان ، وزیران و مستوفیان ؛ ۳) صف دوم ، در ذکر سادات و نجبا و اشعار آنان ؛ ۴) صف سوم ، در باره دانشمندان و خوش نویسان و متصوّفه که شعر نیز سروده اند، مشتمل بر سه فرقه : علما و فضلا، خوش نویسان ، درویشان ؛ ۵) صف چهارم ، در شرح احوال شاعران ، مشتمل بر سه فرقه : شاعران عراق و خراسان ، شاعران ماوراءالنهر، شاعران هندوستان ؛ ۶) صف پنجم ، در باره خویشان مولف و زندگینامه و اشعار خود مولف ؛ ۷) خاتمه ، در ذکر مادّه تاریخ و لغز و معماهای متقدمان و معاصرانِ مولف ، مشتمل بر دو «دفعه »: دفعه اول ، آنهایی که سراینده مشخص دارند؛ دفعه دوم ، آنهایی که سراینده نامعلوم دارند. هر دفعه خود به سه «حرف » تقسیم شده است : حرف اول در باره مادّه تاریخ ، دوم در باره لغز و سوم در باره معما. شرح احوال شاعران در این تذکره موجز و مختصر است . مولف بیشتر به خلق وخوی و رفتار و نیز هیئت ظاهری افراد توجه کرده است ؛ آثار، شغل ، منصب ، خویشان و دوستان و استادان آنان و گاه حادثه مهمی را که در زندگیشان روی داده ، مانند فوت فرزند یا عشق و جنون آنان ، ذکر کرده و از هر شاعر یک یا چند بیت نقل کرده و گاه نیز با عباراتی در حد تمجید یا تقبیح به نقد اشعار آنان پرداخته است...