حمایت های حقوقی از ثبت و تولید نرم‌افزار در ایران

با توجه به فرایندتولید نرم افزار و هزینه های سرسام آوری که جهت تهیه و تولید یک نرم افزار صرف می گردد، لزوم حمایت حقوقی و قانونی از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای یک اصل مهم و غیرقابل بحث در تمامی نظامهای حقوقی دنیا است و تردیدهای احتمالی که در این زمینه وجود دارد بیشتر معطوف به حمایت یا عدم حمایت از نرم افزارهای خارجی در حوزه های ملی است والا در خصوص حقوق انحصاری پدیدآورنده و ضرورت حمایت قانونی از آن، هیچ تردیدی وجود ندارد. در کشور ما تا قبل از تصویب قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای،نرم افزارها با توسل به بند ۱۱ ماده ماده ۲ قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان اثری فنی است که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد. این بند یکی از مبهم¬ترین بندهای این قانون است که برخی از استادان حتی آن را زاید دانسته¬اند و استدلال کرده اند که اگر اثر فنی چیزی باشد که جنبه ادبی یا هنری ندارد بلکه صرفاً فنی است ، در اینصورت داخل در قلمرو حقوق مؤلفان و هنرمندان نخواهد بود. بلکه مربوط به مالکیت صنعتی است که مقررات دیگری برآن حکومت می¬کند. در مقابل، برخی دیگر از صاحبنظران بعضی از گونه¬های آثار جدید ادبی، هنری، فنی و علمی از جمله نرم¬افزارهای کامپیوتری را با آن انطباق داده¬اند. البته چون صراحتی در قانون سال ۱۳۴۸ در این باره وجود ندارد و قریب به یقین حمایت از نرم افزار در آن سالها منظور نظر قانونگذار نبوده است(چون اصلاً نرم افزاری نبوده که برای آن قانون وضع کنند) وبا توجه به تصویب قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای در سال ۱۳۷۹ به نظر می¬رسد که نباید اثر فنی که جنبه ابداع و ابتکار داشته باشد را داخل در مالکیت ادبی و هنری و تحت قوانین کپی رایت دانست. اما بالاخره با توجه به تضییع حقوق شرکت های پدیدآورنده نرم افزار در کشور و شکایات فراوانی که به مراجع قضایی می شد،قانون حمایت از نرم افزارهای رایانه ای به تصویب رسید که ترکیبی از نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری و مالکیت صنعتی می باشد.
با توجه به اینکه امروزه فناوری اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین زیر ساختهای توسعه در کشورهای دنیا شناخته شده است و رشد روز افزون این فناوری در کشورهای توسعه یافته، شکاف دیجیتال بین این کشورها و کشورهای در حال توسعه را افزایش می دهد و توجه به این مسئله نیاز به شناسایی مفاهیم جدید فناوری اطلاعات را آشکار می کند. ادوات و اختراعات بشر، حقوقی را برای صاحبانش بوجود می آورد که توسط قوانین و مقررات مختلف حفظ و حمایت می شوند. نرم افزارهای رایانه ای هم یکی از این مصادیق می باشد که مهمترین قانون حمایت از آنها، قانون کپی رایت می باشد که از حق مولفان و تولید کنندگان نرم افزار محافظت می کند. در دنیای مجازی افراد می توانند فارغ از محدودیت هایی چون مرزهای ملی، حاکمیت سیاسی، نظارت سازمانها، مراجع مختلف، زبان، ملیت، نژاد، جنسیت و … از هر کجای دنیا و در هر زمان با جوامع مختلف ارتباط برقرار نماید. با آنها وارد گفتمان شود و از نظرات آنها مطلع شود.پس از گذشت انقلاب صنعتی که با بهره گیری از ابزارها و وسایل پیشرفته صنعتی، در امر تولید کالا تحولات شگرفی در سطح دنیا به دنبال داشت و عصر صنعتی را رقم زد اکنون پس از گذشت قرنها دچار «انقلاب اطلاعات» شده ایم که تاثیرات آن نسبت به انقلاب صنعتی بیشتر است که در مقابل عواقب این دگرگونی اطلاعات شامل یک ایالت یا یک سرزمین مشخص نیست بلکه شامل تمام جوامع ملل میگردد.در این دوره افراد می توانند به راحتی به حقوق دیگران که در فاصله چنیدن هزار کیلومتری یا بیشتر است با استفاده از اینترنت ورود پیدا کنند واز اطلاعات وآثار آنان بهره برداری کنند پس روز به روز که جامعه جهانی در حال پیشرفت تکنولوژی است باید در کنارآن بتوانیم حقوق معنوی افراد را نیز محکم تر کنیم تا در آینده جامعه راحت تر وامن تری داشته باشیم. پیشرفت سریع تکنولوژی ، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات روز به روز چشم اندازها و افق های روشن تری را جهت تسخیر قلل علمی ، فنی و صنعتی و حل مشکلات و مسائل بشر فراهم کرده است . در این بین نرم افزارهای رایانه ای که جزئی از خانواده ی بزرگ فناوری اطلاعات هستند سهم برجسته ای را به خود اختصاص داده است . شناخت حقوق راجع به نرم افزارهای رایانه ای و سیستمی که قانون گذار ایران در حمایت از این آثار برگزیده راه گشای حمایت گسترده و کامل تر از این حقوق نوین می باشد . قانون گذار ایران سیستمی دوگانه را در حمایت از نرم افزارهای رایانه ای برگزیده است که شناخت این سیستم دوگانه و حل مسائل راجع به آن در گرو بررسی این حقوق و حقوقی است که در حمایت از سایر آثار ادبی و هنری شناخته شده است . در واقع آثار نرم افزاری دارای تفاوت هایی با سایر آثار ادبی و هنری است که وضع مقررات ویژه در برخی موارد را ضروری می گرداند از جمله این که ، نرم افزارها برخلاف عمده آثار ادبی و هنری کمتر فاقد جنبه های ذوقی و زیباشناسانه هستند . از سوی دیگر ، نرم افزارها اصولا جنبه کاربردی دارند در حالی که سایر آثار ادبی و هنری به طور استثنایی قابل استفاده برای رفع نیازهای مادی بشر هستند . سرانجام ، برای بهره برداری از نرم افزار استفاده از رایانه یا کامپیوتر ضروری است ولی سایر آثار ادبی و هنری بدون استفاده از رایانه و مستقیما قابل استفاده هستند . علی رغم این تفاوت ها بین نرم افزارها و سایر آثار ادبی و هنری وجوه اشتراک فراوانی از جمله لزوم اصالت و عدم توجه به ویژگی های اثر و نیز از حیث برخی حمایت های ضروری وجود دارد .