بررسی حقوقی تملک اراضی توسط وزارت راه و ترابری و نیرو نفت

حق مالکیت خصوصی در قوانین اساسی و عادی از شأن و منزلتی بالا برخوردار می باشد و احترام به این حق در قوانین و مقررات مختلفی مورد تأکید قرار گرفته و ضمانت های اجرایی مؤثری در این موارد پیش بینی شده است. از سوی دیگر ضرورتهای زندگی اجتماعی، قانون گذار را بر آن داشته تا به واسطه قدرت حاکمه خویش (قدرت عمومی) و در راستای حفظ منافع و مصالح جمعی و به منظور مبادرت ورزد. بنابراین اراضی و املاک مورد نیاز دولت در اجرای طرحها و برنامه های عمومی، عمرانی و نظامی حتی الامکان بایستی از اراضی و املاک ملی و دولتی (به مفهوم عام) تأمین شود. با این وجود در برخی موارد به دلیل نبود یا کمبود این اراضی و املاک چنین امکانی میسر نمی گردد و از سوی دیگر ضرورت اجرای این طرح ها و برنامه ها که لازمه ارائه خدمات عمومی و ارتقاء صنعت و توان اقتصادی کشور و بعضأ اداره جامعه و اعمال حاکمیت است در مواردی تحدید یا سلب مالکیت خصوصی را اجتناب ناپذیر می نماید.
اراضی و املاک بدین منظور مورد نیاز واقع می شوند ممکن است اراضی و املاک عمومی یا خصوصی باشند، تملک و تصرف اراضی و املاک عمومی یا خصوصی هر کدام تابع شرایط و ضوابط قانونی و مستلزم طی مراحل اجرایی و اداری خاصی هستند که تا کنون مطالعه، بررسی و نقد آنها بخصوص در مورد اراضی خارج از محدوده شهرها انجام نگردیده است. از طرفی هم تأمین اراضی مورد نیاز در اجرای کلیه طرح ها و برنامه های عمرانی، عمومی و .. بررسی راهکارهای حقوقی به عنوان اولین گام لازم می آید.
در این پژوهش در فصل اول به تشخیص نوع اراضی پرداخته و نظرات فقها و حقوقدانان را در خصوص اراضی ملی، موات و دایر بررسی نموده و مراجع تشخیص این اراضی در خارج از محدوده شهرها مورد بررسی قرار دادیم. در بخش دوم به مراحل اجرایی تملک اراضی و املاک عمومی و خصوصی پرداخته ایم و در این راستا نحوه تملک آنها که مطابق قوانین و مقررات فعلی کشور و بر مبنای لایحه قانونی نحوه واگذاری و احیاء اراضی در حکومت جمهوری اسلامی مصوب ۵۸، اصلاحی سال ۵۹ آئین نامه ها دستورالعمل های مربوط انجام می شود. پس از معرفی انواع اراضی و املاک عمومی و خصوصی تشریح شده است. در فصل دوم نحوه تملک اراضی و املاک خصوصی مورد بررسی قرار گرفته است. طی این فصل لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی برای اجرای برنامه عمومی، عمرانی و نظامی دولت مصوب ۵۹ بررسی شده است. طرق مختلف تملک اراضی و املاک خصوصی اعم از تملک با رضایت مالک و انجام معامله، تملک بدون رضایت مالک و تودیع و شیوه های مختلف تملک اراضی مورد بررسی قرار گرفته اند.