سلیمان حییم

(1266 - 1348 هـ.خ)

‍  سلیمان حییم؛ مردی که خواب کلمه می‌دید

" #فرهنگ_حییم"؛ کتابی که شاید بتوان گفت در چند دهه‌ اخیر در خانه‌ هر ایرانی تحصیل‌کرده وجود داشت، و شاید به همین دلیل در خاطرات هر یک از ما سهمی دارد؛ لذا مناسب است یادی کنیم از خالق این اثر؛ از مردی که به راستی مظلوم ماند و نامش آنگونه که درخور زحمات کم ‌نظیرش بود، در یادها نماند. در وصف مظلومیت آن مرد بزرگ، همین بس که تقریبا بیشتر کسانی که سالها و دهه‌ها فرهنگ حییم در دوران تحصیل و هنگام تحقیق و پژوهش، فریادرس شان بود، حتا نام صاحب این اثر را به درستی تلفظ نمی‌کنند.

"سلیمان حییم" (حییم بر وزن نعیم و نه حیم بر وزن قیم)، یک ایرانی وطن‌پرست یهودی اهل شیراز و از خانواده‌ای مذهبی و بی‌بضاعت بود، که همه رزق‌شان از اندک درآمد شغل لحاف‌دوزی پدر خانواده تامین میشد. واژه #حییم، که همچون بسیاری از کلمات عبری از ریشه‌ عربی است، در کتاب مقدس یهودیان، از صفات خدا و به معنای "زنده و جاوید" است و به همین خاطر #سلیمان_حییم، که انسانی مذهبی بود، همواره از اینکه مردم نام او را به درستی تلفظ نمیکنند شکوه میکرد. سلیمان حییم در سال ۱۲۹۴ شمسی، از کالج آمریکایی‌ها در تهران فارغ‌التحصیل شد. در آن موقع ریاست کالج آمریکایی (بعدا #دبیرستان_البرز) به عهده #دکتر_ساموئل_جردن آمریکایی بود.

او در همین دوران با زبان انگلیسی آشنا شد و استعداد شگرف او در به خاطر سپردن واژه‌ها نمایان گشت؛ آنگونه که به او #دیکسیونر_متحرک میگفتند. او در دوران تحصیل به اهمیت و نیاز به یک فرهنگ لغت زبان پی برد و به تنهایی کار تدوین چنین فرهنگ لغتی را آغاز کرد؛ امری که اهل فن به دشواری‌های آن واقفند و میدانند که امروزه چنین کاری در قالب سازمانها و گروه‌های چندین نفره انجام میگیرد. در اینجا بود که حییم مورد تشویق وزیر فرهنگ وقت #علی‌اصغرحکمت قرار گرفت و حتی حکمت ترتیب چاپ فرهنگ را داد، ولی با کنار رفتن او، چاپ فرهنگ برای مدتی به تعویق افتاد. از سال ۱۳۰۱ به دنبال ورود مشاوران آمریکایی به ایران و آغاز کار #آرتور_میلسپو، به عنوان مشاور وزارت مالیه، حییم با سمت مترجم در وزارت دارایی مشغول شد.

سلیمان حییم در سال ۱۳۰۳ ازدواج نمود و حاصل این ازدواج شش فرزند بود. در دوران خدمت در #وزارت_مالیه، حییم در سخت ترین شرایط موفق به تالیف اولین فرهنگنامه انگلیسی شد که با همت #برادران_بروخیم ( #اسحق و #یهودا) در سال ۱۳۰۸ خورشیدی منتشر گردید. فرهنگ انگلیسی به فارسی حییم، پس از فرهنگ انگلیسی به فارسی آرتور ولاستون (منتشر شده در ۱۲۶۱)، به ‌عنوان بهترین فرهنگ در نوع خود شناخته شد، و استقبال گسترده ای که از آن به عمل آمد.... اینگونه در سال ۱۳۰۸، ایران صاحب اولین " #فرهنگ_لغت_فارسی_انگلیسی" شد.

"فرهنگ حییم"، علاوه بر پشتکار کم‌نظیر مولف‌اش، مدیون دو ویژگی بارز اوست؛ نظم و دقت او و نیز عشق وافر او به کاری که میکرد. بسیاری از واژه‌های فارسی که او می‌بایست به انگلیسی برگرداند، معادل مشخصی در زبان مقصد نداشتند. واژه هایی چون " #گل‌اندام"، #گلاب‌پاش" و بسیاری واژه ‌های دیگر که در آن دوران کلماتی رایج بودند، اینچنین‌اند. سلیمان حییم اما فقط زمانی معادل انگلیسی واژه را می‌پذیرفت که از صحت و درستی آن اطمینان یابد، تا آنجا که برای معادل چند واژه، مقداری " #گل_سرشوی"، " #سنگ_پا" و " #سنجد" را با خود به انگلستان برد تا با مشاوره اساتید آکسفورد معادل دقیق آن را بیابد. این همت والا جز با نیروی عشق به کار میسر نیست؛ عشقی که خود او در توصیف آن میگوید:

" حتا شبها هنگام خواب هم در رویای لغت به سر می‌برم "

این نوشته در بزرگداشت مرد یهودی بزرگی است که تمام عمر خود را با فرهنگ و هنر ایران همدم و همنشین بود؛ آنگونه که ویولن نوازی چیره‌دست بود و علاوه بر آشنایی با ردیف‌های موسیقی، کمانچه، تار و تنبک را نیز به خوبی مینواخت.

۱۲شهریور(۱۲۶۶)؛ زادروز #سلیمان_حییم؛ فرهنگ‌نویس، و مترجم. به وی لقب "پدر فرهنگ‌نویسی دوزبانه ایران" را اطلاق کرده‌اند.

منابع:

۱. از پست و بلند ترجمه، نوشته کریم امامی، جلد دوم، تهران، انتشارات نیلوفر

۲. نوشته احمد شیشه گران، درباره سلیمان حییم