نیکوس پولانزاس

(1936 - 1979 م)

پولانزاس، که ابتدا به لنینیسم گرایش داشت، بعدها به کمونیسم اروپایی گروید و به همراه لوئی آلتوسر از چهره‌های اصلی مارکسیسم ساختارگرا شد. مشاجرات او با رالف میلیبند بر سر ماهیت دولت سرمایه‌داری به صورت یکی از مباحث کلاسیک نظریه‌پردازی در این زمینه درآمده است. آلتوسر، دوگانه «ساده» زیربنا – روبنا را به چالش می‌کشد. به عقیده وی روبناهای جامعه تنها اساس اقتصادی را بازتاب نمی‌کنند، بلکه از «استقلال نسبی» نیز برخوردارند و حتی در زمانی می‌توانند عامل مسلط گردند. به‌طور کلی پولانزاس کوشید، اندیشه‌های ساخت‌گرایانه آلتوسر را در تحلیل طبقات اجتماعی و رابطه آنها با دولت به کار بگیرد ولی چرخش‌های نظری محسوسی از نظریات آلتوسر در آثار او وجود دارد، به‌ویژه آثار متاخر مانند «دولت، سوسیالیسم و قدرت» که به «عمل و روابط نیروهای اجتماعی» توجه بیشتری دارد. درحالی که آلتوسر از همه بیشتر به خاطر نقد متون مارکسیستی شهرت دارد، پولانزاس بیشتر بر تحلیل جهان واقعی و قضایایی چون طبقه اجتماعی، دولت سرمایه‌داری و دیکتاتوری تاکید می‌ورزد. شهرت او بیش‌تر به خاطر آثارش در مورد نظریه دولت است. اما، او همچنین آثاری در مورد تحلیل فاشیسم، تقسیم طبقات اجتماعی در دنیای معاصر و فروپاشی دیکتاتوری‌های اروپای جنوبی در دهه ۷۰ (حکومت فرانسیسکو فرانکو در اسپانیا، آنتونیو ده الیویرا سالازار در پرتغال و گئورگیوس پاپادوپولوس در یونان) دارد.