محمد رمضانی

(1283 - 1346 هـ.خ)

ملقب به حاجی خاور و مشهور به پدر کتاب ایران ناشر، کتاب‌شناس و گردآورندهٔ کتابها و نشریات ایرانی بود. وی مؤسس انتشارات «کُلالهٔ خاور» بود. او توانست بیش از ۷۰۰ جلد کتاب چاپ کند. رمضانی مدیریت سه مجلهٔ مهم را از سال ۱۳۰۲ شمسی تا ۱۳۱۱ شمسی به عهده داشت که هر کدام در نوع خود دارای اهمیت به‌سزایی هستند. رمضانی در سال ۱۳۰۲ انتشارات شرق را راه‌اندازی کرد که هفت سال بعد نام آن را کُلاله خاور گذاشت. کتابفروشی «کلاله خاور» نخست در ابتدای لاله‌زار قرار داشت و بعد به خیابان شاه‌آباد نزدیک کوچه سیدهشام و بعدها به خیابان اکباتان منتقل شد. او هم از پیشگامان نسل اول ناشران ایران بود. هم ایشان «نخستین نشریه ادواری خاص و مستقل در زمینه کتاب» را به نام فصلنامه کتاب در ۶۴صفحه در فروردین ۱۳۱۱ منتشر کرد. ایشان بعدها جزوه‌های هفتگی «افسانه» را منتشر کرد (در ۸ تا ۱۶ صفحه) که در آنها ادبیات جهان و برخی از آثار فارسی معرفی می‌شد. وی در بین سالهای ۱۳۰۳–۱۳۱۰ سه دوره مجله شرق را با مدیریت خود و سردبیری سعید نفیسی منتشر کرد. او در طول حیاتش تمام تلاش خود را به کار برد تا کتابخانه‌ای را برای نگه‌داری از مجموعه عظیم خود برپاکند. مبلغ موردنیاز که دویست هزار تومان (در سال ۱۳۴۴) بود نتوانست جمع آوری کند. برای تهیه این پول او حاضر بود سه باب مغازه «کلاله خاور» را با هفتاد هزار تومان کتاب موجودی آن به هر کس که مایل باشد بفروشد. ولی این امر محقق نشد و بعد از فوتش طبق وصیت او، مجموعه کتابها، نشریات، کاتالوگها و بروشورهای مختلف که شامل حدود ۴۰ هزار کتاب چاپی و ۲ هزار نسخه خطی بود به کتابخانه مسجداعظم (آیت الله بروجردی) در قم منتقل شد.